Αρθρογραφία

Αποξένωση: Αρνητικό και επικίνδυνο φαινόμενο

Ακούστε το άρθρο

Το φαινόμενο της αποξένωσης, της απώλειας δηλαδή των στοιχείων της προσωπικής υπόστασης και της εμφάνισης στη θέση άλλων στοιχείων διαφορετικών και κατώτερων από αυτά που συνθέτουν την πραγματική, την αληθινή ουσία του ανθρώπου , μολονότι παλιό, έχει προσλάβει σήμερα τρομακτικές διαστάσεις και αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό της κοινωνικής ζωής. Κοινή πεποίθηση αποτελεί το γεγονός ότι ποτέ μέχρι σήμερα  δεν αισθάνθηκαν οι άνθρωποι περισσότερο ξένοι μεταξύ τους και προς τους ίδιους τους εαυτούς τους. Θα προσπαθήσουμε λοιπόν, στα περιορισμένα πλαίσια της παρούσας μελέτης να διερευνήσουμε και να διαπιστώσουμε το μέγεθος και το βαθμό της διάσπασης του ‘εγώ’ από το ‘εμείς’ του ανθρώπου, δηλαδή από το σύνολο και από τον ίδιο του τον εαυτό. Πρώτα-πρώτα πιστεύουμε ότι η αποξένωση  είναι τόσο παλιά όσο και η κοινωνική ζωή και ότι δεν αποτελεί επιδημική ασθένεια του πλανήτη μας.

Το φαινόμενο της αδιαφορίας και της απάθειας για όσα συμβαίνουν γύρω μας, η παχυδερμική αναισθησία για τα προβλήματα και τις τύχες των συνανθρώπων μας, η στενόκαρδη και μικρόψυχη συναλλαγή, η συναισθηματική πόρωση και η άμβλυνση των κοινωνικών αρετών, η τυποποίηση και η εμπορευματοποίηση των ανθρωπίνων σχέσεων και η αναγωγή των πάντων στις απογυμνωμένες αριθμητικές σχέσεις, είναι φαινόμενα της σημερινής καταναλωτικής κοινωνίας. Βέβαια το μέγεθος της ανθρώπινης αποξένωσης ήταν κάθε φορά συνάρτηση πολλών παραγόντων, κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών, θρησκευτικών. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, παρά τη γενική σχηματοποίηση των κοινωνικών αντιλήψεων, περιπτώσεις μεμονωμένων ατόμων ή ομάδων αντιστρατεύονταν τις κατεστημένες αξίες και πρόβαλλαν ένα άλλο ήθος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η επανάσταση των δούλων στη Ρώμη υπό την ηγεσία του Σπάρτακου, μόνο την προσέγγιση των ψυχών και την ποιότητα των συναισθημάτων μπορεί να δηλώσει.

Με έμφαση στο σημείο αυτό μπορούμε να τονίσουμε ότι η αποξένωση σήμερα είναι ένα σύνδρομο, μια ασθένεια του πολιτισμού και ειδικότερα το άμεσο αποτέλεσμα της τεράστιας τεχνικής εξέλιξης της εποχής μας. Μπορεί να λύθηκαν, στοιχειωδώς έστω, πολλά από υλικά προβλήματα του ανθρώπου, δεν του εξασφάλισαν όμως το κλειδί της ευτυχίας. Οι έρευνες των ψυχολόγων, των ηθικολόγων και των κοινωνιολόγων συγκλίνουν στην άποψη ότι στον συμβιωτικό τομέα  επιτεύχθηκε το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που πραγματοποιήθηκε στον τομέα της έρευνας του διαστήματος. Ενώ δηλαδή ο άνθρωπος έστρεψε την προσπάθειά του και μπόρεσε να ερευνήσει το μακρόκοσμο, έχασε βαθμιαία την επαφή του με τον κόσμο, έμεινε τυφλός και αδιάφορος για αυτά που γίνονται μπροστά στα μάτια του και έφτασε ως την παθητικότητα και την αδιαφορία που ρηγματοποιεί τις ανθρώπινες σχέσεις. Μέσα σε αυτήν την ατμόσφαιρα έχουν εξαφανιστεί τα στοιχεία της ανθρωπιάς από την σημερινή ζωή , που τελικά οδηγούν σε μια αφόρητη ανία και αδιαφορία προς τον πλησίον. Την τραγικότερη μορφή του ατομικισμού και της αποξένωσης του ανθρώπου εκφράζει μια αγγλική παροιμία που λέει ότι ‘όσο πιο ψηλά είναι ο φράχτης, τόσο πιο καλοί  είναι οι γείτονες.’ Δηλαδή τα αδιαπέραστα τείχη διασφαλίζουν τους ανθρώπους. Αναρωτιέται κανείς ποιος είναι ο ρόλος της παιδείας σε όλη αυτή την κατάσταση. Αν λοιπόν η παιδεία προετοιμάζει τους μελλοντικούς καριερίστες, τους αυριανούς τεχνοκράτες, αν καλλιεργεί τον αμοραλισμό και τον άτεγκτο ωφελιμισμό, διευρύνει απεριόριστα και το χάσμα μεταξύ των ανθρώπων. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι αποβλέπει στην μαζική παραγωγή ακρωτηριασμένων ψυχικά ανθρώπων.

Συμπερασματικά και εκτιμώντας συνολικά την παραπάνω γραφή, μπορούμε να πούμε ότι η επανάσταση του ατόμου, η προσωπική ανταρσία, η περιθωριοποίηση, ο απομονωτισμός και η καταφυγή σε τεχνητούς παραδείσους δεν θεραπεύουν αλλά πολλαπλασιάζουν τα θύματα της αποξένωσης. Στη θέση των αργυρώνητων αξιών πρέπει να τοποθετηθούν νέα ιδανικά και αξίες σύμφωνα με τα ευγενή οράματα ολόκληρης της ανθρωπότητας. Επιβάλλεται να αντιληφθούμε ότι ‘ σκοπός της αγωγής των ανθρωπίνων σχέσεων δεν είναι να απλοποιήσει το πολύπλευρο των σχέσεων και να το εντοπίσει σε ορισμένους τύπους κυρίως εξωτερικής μορφής, όπως είναι το γλυκό μειδίαμα των χειλιών και της υποκριτικής ευγένειας. Αντίθετα σκοπός της αρμόζει να είναι η καλλιέργεια των ανθρωπίνων σχέσεων και η καταπολέμηση της εμπορικοποίησης των αναγκών του ανθρώπου, όπως και της θλιβερής αντίληψης ότι όλα πουλιούνται και αγοράζονται’.

Νίκος Γιαννόπουλος

Φιλόλογος

Ειδικός στην Έκθεση

Πτυχιούχος Κλασσικής Φιλολογίας

Πανεπιστημίου Αθηνών

Όλη η επικαιρότητα