Η λεκτική βία στο σχολικό περιβάλλον

Η λεκτική βία είναι ένα είδος ανάρμοστης συμπεριφοράς ορισμένων μαθητών που απευθύνεται είτε προς τους συμμαθητές τους είτε προς τους δασκάλους-καθηγητές τους. Πρόκειται για πολύ συνηθισμένο, καθημερινό σχεδόν φαινόμενο που συναντάται, όλο και περισσότερο, σε όλα τα σχολεία του κόσμου. Εκδηλώνεται με διάφορες εκφοβιστικές συμπεριφορές όπως: απειλές, ειρωνείες, κοροϊδίες, προσβολές, βρισιές, υποτιμητικά ή ρατσιστικά σχόλια, συκοφαντίες, σαρκασμό, χειρονομίες, λογομαχία, χλευασμό κ.ά. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, καταφεύγουν σε πιο έμμεσες μορφές επιθετικής συμπεριφοράς, με αποτέλεσμα η λεκτική βία να αποτελεί την πιο συνηθισμένη μορφή εκφοβισμού στα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας.  Η παρέμβαση για τη διευθέτησή της, είτε από τον εκπαιδευτικό είτε από κάποιον άλλο ενήλικα, αποτελεί δύσκολη υπόθεση , αφού οι επιθέσεις αυτού του είδους είναι  προφορικές, χωρίς χειροπιαστές αποδείξεις, με αποτέλεσμα  ο θύτης, κατά κανόνα, να τις αρνείται.

Για πολλούς η λεκτική βία θεωρείται πιο σκληρή ακόμη και από τη σωματική βία, γιατί αποβλέπει στη μείωση του εγωισμού και της προσωπικότητας του άλλου στοχεύοντας στην υποτίμηση και την ταπείνωσή του.  Ο μαθητής που χρησιμοποιεί λεκτική βία προσπαθεί να θίξει τα προσωπικά δεδομένα του συμμαθητή του και  να πληγώσει τα συναισθήματά του επικεντρώνοντας σε κάποιο αδύναμο σημείο του.  Έτσι στόχος του μπορεί να είναι η σχολική επίδοση του συμμαθητή του ( τον χαρακτηρίζει «φυτό» αν ξεχωρίζει στην τάξη, «τούβλο» αν όχι ), η εμφάνισή του ( το ύψος, το βάρος, τα αυτιά, τα μαλλιά κ.ά.), η καταγωγή του, η ποδοσφαιρική του ομάδα, το φύλο, η οικογενειακή κατάσταση, κάποιο ιδιαίτερο γνώρισμα  που μπορεί να έχει  ή κάποιο φυσικό ελάττωμα. Ιδιαίτερα τα αγόρια χρησιμοποιούν λεκτική βία απέναντι στα κορίτσια γιατί τα  θεωρούν  χαζά, κατώτερα, αδύναμα, κουτσομπόλες κ.ά.

Το  παιδί που χρησιμοποιεί λεκτική βία  συνήθως εκδηλώνει με τον τρόπο αυτό το θυμό του, το μίσος του ή τη ζήλια του. Στοχεύει να τρομάξει, να γίνει αρχηγός της ομάδας, να δείξει ότι είναι ο «μάγκας» που ξεχωρίζει από τους άλλους γιατί είναι όχι μόνο διαφορετικός, αλλά και ανώτερός τους. Ξεκινά τις περισσότερες φορές εντελώς ξαφνικά, αναίτια και καταλήγει σε τσακωμούς. Πολλοί από τους μαθητές χαρακτηρίζουν το παιδί που χρησιμοποιεί λεκτική βία ως ανώριμο, ασεβή, εγωιστή, αντικοινωνικό και προσπαθούν να το περιθωριοποιήσουν και να το απομονώσουν.

Σπάνια η λεκτική βία εκδηλώνεται από εκπαιδευτικούς. Αν και όποτε όμως συμβεί θα συνδέεται με κάποιες στιγμές έντονου εκνευρισμού  του εκπαιδευτικού, συνήθως εξαιτίας της απειθαρχίας του μαθητή του, και θα αναφέρεται στη ασυνέπειά του στο διάβασμα ή στην επίδοση του μαθητή ή στην συμπεριφορά του στην τάξη. Όπως και να έχει πάντως, από παιδαγωγική έποψη, είναι αδικαιολόγητη και ανεπίτρεπτη οποιαδήποτε τέτοια συμπεριφορά εκ μέρους του εκπαιδευτικού, ο οποίος  οφείλει να είναι εγκρατής και να ελέγχει σε κάθε περίπτωση τα συναισθήματά του.

Η οργανωμένη Πολιτεία είναι η κύρια υπεύθυνη για την αντιμετώπιση τέτοιων συμπεριφορών στα σχολεία.  Το Υπουργείο Παιδείας οφείλει να αναλάβει δράσεις που θα στοχεύουν περισσότερο σε μέτρα  πρόληψης παρά θεραπείας  τέτοιων συμπεριφορών, γιατί οποιαδήποτε  θεραπεία απαιτεί κατά κανόνα πολύ περισσότερο χρόνο και προσπάθεια, χωρίς να εξασφαλίζει πάντα και τα επιθυμητά αποτελέσματα. Για το σκοπό αυτό πράγματι το Υπουργείο Παιδείας, από το 2014, έχει εκπονήσει ένα σχέδιο δράσης για την πρόληψη και την αντιμετώπιση φαινομένων σχολικής βίας τόσο σε επίπεδο Υπουργείου όσο και σε επίπεδο Περιφέρειας και Σχολικής Μονάδας. Έτσι σε κάθε Σχολείο της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης  έχει συσταθεί  μια Ομάδα Δράσεων Πρόληψης (Ο.Δ.Π.) με σκοπό από τη μια την καταγραφή των φαινομένων σχολικού εκφοβισμού – άρα και της λεκτικής βίας –  και από την άλλη την ευαισθητοποίηση, ενημέρωση και επιμόρφωση της ευρύτερης εκπαιδευτικής κοινότητας – εκπαιδευτικοί, μαθητές, γονείς – πάνω σε θέματα σχολικού εκφοβισμού. Παρόλα αυτά, τα αδιαμφισβήτητα θετικά βήματα, προσωπική μου θέση είναι πως, η στήριξη, η συνεργασία και η στελέχωση των σχολείων μας με μόνιμο εξειδικευμένο προσωπικό,  κρίνεται όλο και πιο απαραίτητη για την αντιμετώπιση των ποικίλων αντικοινωνικών ή παραβατικών συμπεριφορών που εμφανίζονται όλο και πιο συχνά  στη μαθητική μας  κοινότητα.

Στασινοπούλου  Τζωρτζίνα