‘Κοκτέιλ’ προσδοκιών και φόβων για τα κοιτάσματα φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου

Η υπεράκτια κινητικότητα στους βυθούς της Ανατολικής Μεσογείου έχει «χτυπήσει κόκκινο». Το αιγυπτιακό κοίτασµα Ζορ, στο οποίο δραστηριοποιείται η ιταλική ENI (µαζί µε τη ρωσική Rosneft και τη βρετανική BP), παράγει φυσικό αέριο εδώ και τρεις εβδοµάδες. Ο λόγος για ένα κοίτασµα-µαµούθ 850 δισ. κυβικών µέτρων φυσικού αερίου, το µεγαλύτερο που έχει ανακαλυφθεί µέχρι σήµερα στη Μεσόγειο.

Προ ηµερών ξεκίνησε και η γεώτρηση στην περιοχή Καλυψώ του οικοπέδου 6 της κυπριακής ΑΟΖ από την ιταλογαλλική κοινοπραξία των ENI και Total, µε την προοπτική να έχει ολοκληρωθεί έως τις αρχές Φεβρουαρίου. Εντός του 2018 έχουν επίσης προγραµµατιστεί γεωτρήσεις στο οικόπεδο 3 της κυπριακής ΑΟΖ (από την κοινοπραξία της ιταλικής ENI µε την KOGAS) και στο τεµάχιο 10 (από την κοινοπραξία της αµερικανικής ExxonMobil µε την Qatar Petroleum).

Η Τουρκία, από την πλευρά της, αντιδρά. «Απειλεί» µε δικές της γεωτρήσεις στα ανοιχτά των Κατεχοµένων. Βγάζει ξανά το σεισµογραφικό «Barbaros» κοντά στις κυπριακές ακτές και δεσµεύει µε αλλεπάλληλες παράνοµες NAVTEX µεγάλες περιοχές νοτίως της Κύπρου, έως και λίγα χιλιόµετρα µακριά από το οικόπεδο 6.

Νοτιότερα, η αµερικανική Noble Energy κατάφερε, έπειτα από πολλές καθυστερήσεις, να ξεκινήσει προ µηνών τις εργασίες για την αξιοποίηση του ισραηλινού κοιτάσµατος Λεβιάθαν (με τα βεβαιωμένα 620 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου), εγκαινιάζοντας έτσι ένα έργο ύψους 3,7 δισ. δολ., που χαρακτηρίζεται ως το µεγαλύτερο στα ισραηλινά χρονικά. Παράλληλα, φαίνεται να προ- χωράει και το έργο της κατασκευής αγωγού που θα µεταφέρει ισραηλινό φυσικό αέριο στην Ιορδανία.

Η ελληνική Energean Oil & Gas αναµένεται επίσης να ξεκινήσει εργασίες για την ανάπτυξη των ισραηλινών κοιτασµάτων Καρίς και Τανίν, µε στόχο την παραγωγή φυσικού αερίου το 2020. Ενεργειακή κινητικότητα παρατηρείται και στα ανοιχτά των ακτών του Λιβάνου, µε την κοινοπραξία Eni-Total-Novatek να έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον για έρευνες στην περιοχή.

Αλλά και στη στεριά, η Ρωσία προωθεί δυναµικά τους τελευταίους µήνες, µέσω της Rosneft, έργα αξιοποίησης των κοιτασµάτων του Ιρακινού Κουρδιστάν, προβάλλοντας µάλιστα και τον στόχο κατασκευής αγωγού φυσικού αερίου που θα ξεκινάει από το Βόρειο Ιράκ και θα φτάνει στις ευρωπαϊκές αγορές µέσω Τουρκίας.

Η ευρύτερη κινητικότητα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου υποδηλώνει στόχους, και οι στόχοι φανερώνουν προσδοκίες. Στο φόντο, ωστόσο, κρύβονται αµφιβολίες, ενδεχόµενοι κίνδυνοι και φόβοι για πιθανές νέες εστίες αντιπαράθεσης. Και όλα αυτά σε µια περιοχή που τυχαίνει να «βρέχει» τις ακτές περιοχών όπως η (ακόµη εµπόλεµη) Συρία, η (παραδοµένη στο χάος) Λιβύη, ο πολιτικά ασταθής Λίβανος και η κατεχόµενη Κύπρος.

Σε πρόσφατο άρθρο τους οι «Financial Times» βλέπουν ένα «κοκτέιλ από πολιτικούς κινδύνους και αντιπαλότητες» να προβάλλει ως εµπόδιο στην ανάπτυξη των ενεργειακών κοιτασµάτων της Ανατολικής Μεσογείου. Σε παρόµοιο πνεύµα, το βρετανικό βασιλικό ινστιτούτο διεθνών σχέσεων Chatham House βλέπει, επίσης, «προκλήσεις», «τρωτά σηµεία» και «ρήγµατα» για τους παραγωγούς ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο. Το Chatham House εστιάζει σε δεδοµένα όπως οι πτωτικές τάσεις στην τιµή του πετρελαίου τα τελευταία χρόνια, ο εντεινόµενοι ανταγωνισµοί στον χώρο της ενέργειας, η χαµηλότερη των προσδοκιών ζήτηση από τις ασιατικές αγορές και οι ποικίλες «γεωπολιτικές αβεβαιότητες», µε την «απρόβλεπτη» κυβέρνηση Τραµπ να συγκαταλέγεται πλέον µεταξύ αυτών.

Το πρώτο ερώτηµα που τίθεται είναι εάν συµφέρει οικονοµικά χώρες και εταιρείες να προχωρήσουν σε πολυδάπανα ενεργειακά πρότζεκτ στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Οι προκλήσεις είναι τριών ειδών: τεχνικής φύσεως (εξαιτίας π.χ. του βάθους της θάλασσας), οικονοµικής φύσεως (λόγω πτώσης στις τιµές των υδρογονανθράκων) αλλά και γεωπολιτικής φύσεως.

Οι τιµές του φυσικού αερίου έχουν υποχωρήσει πάνω από 40% τα τελευταία πέντε χρόνια σε Ευρώπη και Ασία, γεννώντας αµφιβολίες αναφορικά µε τη µελλοντική βιωσιµότητα µεγάλων ενεργειακών πρότζεκτ.

Στην περίπτωση της Αιγύπτου, και του κοιτάσµατος Ζορ ειδικότερα, τα πράγµατα είναι µάλλον ξεκάθαρα, καθώς η παραγωγή πρόκειται να καλύψει τις τεράστιες εσωτερικές ανάγκες της χώρας, καθιστώντας την αυτάρκη. Ενδεχοµένως για αυτόν τον λόγο (σε έναν βαθµό) το συγκεκριµένο έργο να προχώρησε µε εντυπωσιακά γρήγορους ρυθµούς, περνώντας από τη θεωρία στην παραγωγή µέσα σε µόλις δυόµισι χρόνια (σε αντίθεση με τα επτά χρόνια που χρειάστηκε το ισραηλινό Λεβιάθαν και τα δέκα χρόνια που έχουν περάσει από τον πρώτο γύρο αδειοδοτήσεων στην Κύπρο το 2007).

Στην Κύπρο και στο Ισραήλ, όπου τα ενεργειακά πρότζεκτ χρειάζονται όχι µόνο την εσωτερική αγορά αλλά και τις εξαγωγές για να είναι βιώσιµα, τα πράγµατα δεν είναι το ίδιο ξεκάθαρα. Ενδεικτικό της ρευστότητας και το γεγονός ότι ο υπουργός Ενέργειας της Κυπριακής ∆ηµοκρατίας, Γ. Λακκοτρύπης, έχει στα χέρια του συνολικά 16 σενάρια δράσης, ανάλογα µε τις ποσότητες υδρογονανθράκων που θα ανακα- λυφθούν στην κυπριακή ΑΟΖ το 2018 (ενώ και το κοίτασµα Αφροδίτη, με τα 140 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου, δεν έχει ακόµη «δώσει» εξαγωγές). Εως τα τέλη της χρονιάς το τοπίο θα έχει ξεκαθαρίσει σηµαντικά ως προς τον όγκο των κοιτασµάτων.

Τα προβλήµατα, ωστόσο, δεν σταµατούν εκεί. «Το να βρει και να παραγάγει κανείς αέριο είναι µόνο η µισή πρόκληση», σύµφωνα µε τους «FT». «Τουλάχιστον το ίδιο δύσκολο είναι να δηµιουργήσει κανείς εξαγωγικούς δρόµους προς τις διεθνείς αγορές». Και εκεί είναι που κορυφώνονται οι γεωπολιτικές κόντρες.

Το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου θα µπορούσε να φτάσει στην Ευρώπη µε ποικίλους τρόπους:

Είτε µε έναν υποθαλάσσιο αγωγό προς την Τουρκία (που συναντά όµως πολλά γεωπολιτικά εµπόδια).

Είτε µε έναν υποθαλάσσιο αγωγό (EastMed) που θα συνδέει Ελλάδα, Κύπρο, Ισραήλ και θα επεκτείνεται προς Ιταλία (ο οποίος όµως θεωρείται ακριβός και δύσκολα υλοποιήσιµος).

Είτε µέσω αγωγών από Κύπρο και Ισραήλ προς την Αίγυπτο και τους σταθµούς υγροποίησης σε Ιντκου και ∆αµιέτη, οι οποίοι υπολειτουργούν (σχέδιο οικονοµικά συµφέρον, που αρέσει µεν στους Ευρωπαίους, αλλά συναντάει αντιδράσεις εντός του Ισραήλ, καθώς θεωρείται ότι θα δηµιουργήσει πρόσθετες εξαρτήσεις από την Αίγυπτο, ενώ στην Κύπρο θεωρείται ακριβό).

Είτε µέσω ενός σταθµού υγροποίησης-εξαγωγής LNG στην Κύπρο ή ενός πλωτού σταθµού υγροποίησης.

Ο υποθαλάσσιος αγωγός προς την Τουρκία, µε συνολικό κόστος 2,5 έως 5 δισ. δολ., είναι φθηνότερος από τον EastMed. Θα πρέπει, ωστόσο, να περάσει από τα νερά του Λιβάνου και της Συρίας, χωρών µε τις οποίες το Ισραήλ «βρίσκεται στα µαχαίρια» (υπενθυµίζεται ότι όταν η Ιορδανία συνήψε ενεργειακό deal µε το Ισραήλ, οι πολίτες της βγήκαν στους δρόµους). Το ενδεχόµενο, δε, να περάσει ένας τέτοιος αγωγός από την κυπριακή ΑΟΖ επίσης φαντάζει ακανθώδες, δεδοµένης της τουρκικής προκλητικότητας έναντι της Κυπριακής ∆ηµοκρατίας. Στα ήδη υπάρχοντα εµπόδια έρχεται να προστεθεί και η αναζωπύρωση της τουρκοϊσραηλινής κόντρας µετά την απόφαση Τραµπ για την Ιερουσαλήµ.

Στρατηγικής σηµασίας ο ΕastMed

Ο προτεινόµενος υποθαλάσσιος αγωγός φυσικού αερίου EastMed, της ελληνοϊταλικής κοινοπραξίας Poseidon, προκρίνεται ως έργο στρατηγικής σηµασίας για την ενεργειακή ασφάλεια συνολικά της Ευρώπης. Ξεκινώντας από το Ισραήλ θα κατευθύνεται υποθαλάσσια προς την Κύπρο. Από εκεί θα περνάει στην Κρήτη και εν συνεχεία, µέσω Πελοποννήσου και ∆υτικής Ελλάδας, στην Ιταλία, ενώ θα µπορούσε να έχει ολοκληρωθεί έως το 2025. Απηχώντας τις ενστάσεις πολλών, οι «Financial Times» υποστηρίζουν ότι ο εν λόγω αγωγός, κόστους 6 δισ. ευρώ, «µε µήκος 2.000 χλµ. σε βάθη έως 3 χλµ., θα είναι ο µακρύτερος και πιο δύσκολος του είδους του». Ο EastMed προκρίνεται, όµως, ως «πολιτικά» αξιόπιστος και σταθερός, λόγω της αξιοπιστίας των εµπλεκοµένων µερών, σε αντιδιαστολή µε την αναξιοπιστία της Τουρκίας. Για τον EastMed έχει ήδη υπογραφεί µνηµόνιο συναντίληψης µεταξύ Ισραήλ, Ελλάδας, Κύπρου και Ιταλίας, ενώ εντός του 2018 επίκειται και η υπογραφή σχετικής διακρατικής συµφωνίας. Οι κ. Τσίπρας και Σταθάκης βρέθηκαν προ ηµερών σε Ρώµη και Ισραήλ αντίστοιχα, προωθώντας την κατασκευή του εν λόγω αγωγού.