Πολυεθνικές σπεύδουν να κατοχυρώσουν πατέντες και στα φυτά

Την επόμενη φορά που θα φάτε μια πιπεριά, ίσως πρέπει να αναρωτηθείτε εάν έχει… πατέντα, δηλαδή εάν η ελεύθερη χρήση της περιορίζεται από κάποιο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας! Ναι, μη σας φαίνεται περίεργο. Η διαδικασία κατοχύρωσης πατέντας σε φυτά έχει ήδη ξεκινήσει από σειρά μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών, που προσπαθούν να επεκτείνουν τον χώρο που ελέγχουν στο πεδίο των καλλιεργειών και των τροφίμων. Ενα συγκεκριμένο είδος πιπεριάς έχει ήδη πατενταριστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως έχει ήδη συμβεί με ποικιλία ντομάτας και μπρόκολου! Δεν είναι καθόλου τυχαίο λοιπόν που αναπτύσσεται και η αντίδραση περιβαλλοντικών οργανώσεων και κινήσεων αγροτών και καταναλωτών, με σύνθημα το «λευτεριά στην πιπεριά» και σήμα μια κόκκινη καυτερή πιπεριά. Γιατί το θέμα μπορεί στο μέλλον να αποδειχθεί πραγματικά καυτό…

Το φυτό της πιπεριάς προσβάλλεται από έντομα, όπως ο αλευρώδης και τα θυσανόπτερα. Στην Τζαμάικα υπάρχει μια ποικιλία άγριας πιπεριάς, που είναι ανθεκτική στις επιθέσεις των εντόμων. Δεν πρόκειται για κάποια ανακάλυψη, είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες. Μάλιστα, τη δεκαετία του ’70 η ποικιλία αυτή μεταφέρθηκε στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και από εκεί το 1976 έφτασε στην Ολλανδία στην τράπεζα σπόρων Κέντρο Γενετικών Πόρων. Από τις αρχές του 21ου αιώνα η εταιρεία Syngenta άρχισε να διασταυρώνει την άγρια πιπεριά με διαδεδομένες ποικιλίες πιπεριάς, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί μια εμπορική ποικιλία, ανθεκτική στον αλευρώδη.

Στις 8 Μαΐου 2013 ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ευρεσιτεχνίας (ΕΟΕ) απένειμε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας (πατέντα) στην εταιρεία Syngenta (EP 2140023 B1) για τη συγκεκριμένη ανθεκτική στις προσβολές των εντόμων ποικιλία πιπεριάς. Με βάση αυτό το δίπλωμα η εταιρεία μπορεί να διεκδικήσει δικαιώματα πάνω στα συγκεκριμένα φυτά πιπεριάς, αλλά και στους σπόρους και τους καρπούς τους.

Μια σειρά οργανώσεων προστασίας του περιβάλλοντος και ειδικά της ελεύθερης χρήσης των σπόρων αντιτείνουν πως η ανθεκτικότητα για την οποία δόθηκε η πατέντα υπήρχε στη φύση. «Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία περί Πνευματικών Δικαιωμάτων, τέτοια φυτά δεν θα έπρεπε να πατεντάρονται. Παρόμοιες πατέντες είναι ηθικά αμφισβητήσιμες, αυξάνουν τον συγκεντρωτισμό της αγοράς σπόρων, εμποδίζουν την καινοτομία, και συνεπώς αποτελούν απειλή για τη διατροφική ασφάλεια παγκοσμίως», αναφέρεται σε κείμενο διαμαρτυρίας 27 περιβαλλοντικών οργανώσεων, αγροτικών συλλόγων και κινήσεων παραγωγών από 27 χώρες της Ε.Ε. (από την Ελλάδα τη δήλωση υπογράφει το «Πελίτι»). Οι διαμαρτυρόμενοι κατέθεσαν αίτηση ανάκλησης του διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Οι οργανώσεις σημειώνουν πως δεν μπορεί ο αντιγραφέας να επιβραβεύεται και τονίζουν πως η εταιρεία (όπως και άλλοι μεγάλοι κολοσσοί) απλά «αντέγραψε» την ιδιότητα αντοχής από μία άγρια πιπεριά, που από τη φύση της είναι ανθεκτική στα έντομα.

Προκαλούνται αντιδράσεις

Οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες χημικών και βιογενετικής δεν περιορίζονται στην προώθηση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, σπόρων και καλλιεργειών, αλλά προχωρούν και στο πατεντάρισμα φυτών, τα οποία έχουν προέλθει από εξέλιξη με φυσικές μεθόδους. Η πρακτική αυτή γεννά αντιδράσεις. Προ διετίας το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάλεσε τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Ευρεσιτεχνιών «να εξαιρεί από το πατεντάρισμα προϊόντα που προέρχονται από συμβατική δημιουργία νέας ποικιλίας με όλες τις μεθόδους φυτικής βελτίωσης».

«Εάν μπορεί κάποιος (μία ιδιωτική εταιρεία, εν προκειμένω) να αποκτήσει πνευματικά δικαιώματα για τα φυτά, αυτό χειροτερεύει την ήδη υπάρχουσα συγκέντρωση της παγκόσμιας αγοράς σπόρων σε λίγες μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, οι οποίες ελέγχουν το μέλλον της τροφής μας. Υποτίθεται ότι οι πατέντες στους σπόρους θα δημιουργήσουν κίνητρα για τη δημιουργία νέων ποικιλιών φυτών, αλλά στην πραγματικότητα κάνουν το αντίθετο. Οσοι θέλουν να βελτιώσουν ποικιλίες δεν έχουν ελεύθερη πρόσβαση στο πρωτογενές υλικό που χρειάζεται για τη δημιουργία νέας ποικιλίας (φυτική βελτίωση), δηλαδή σε ποικιλίες φυτών και σε άγρια φυτά. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί στη μείωση της γεωργικής βιοποικιλότητας, και έτσι σε μικρότερη δυνατότητα επιλογής του καταναλωτή», αναφέρεται στο κοινό ψήφισμα των 27 οργανώσεων, που θεωρεί πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση την «απελευθέρωση» της πιπεριάς.

Η υπεράσπιση της βιοποικιλότητας μέσα και από την ελευθερία των σπόρων και των φυτών από πατέντες κινητοποιεί πολύπλευρες δυνάμεις σε διεθνές επίπεδο. Χαρακτηριστικό είναι πως η Παγκόσμια Συμμαχία για την Ελευθερία των Σπόρων καλεί σε μήνα δράσεων (20/9-20/10), σε όλο τον κόσμο. Από την Ελλάδα συμμετέχει ήδη η κοινότητα «Πελίτι», που δίνει τη μάχη για τη διάσωση και διάδοση των ντόπιων και παραδοσιακών σπόρων και ποικιλιών.