Αρθρογραφία

Πώς διαμορφώνεται η αυτοαντίληψη του παιδιού (Β`)

Ακούστε το άρθρο

Την περασμένη Κυριακή εξετάσαμε τον καθοριστικό ρόλο που παίζει η οικογένεια στη διαμόρφωση της αυτοαντίληψης του παιδιού. Σήμερα θα αναφερθούμε και σε άλλους σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν αποφασιστικά την αυτοαντίληψή του.

Το σχολείο λοιπόν είναι ένας από τους σημαντικούς παράγοντες που διαμορφώνουν την αυτοαντίληψη ενός παιδιού, αφού ο ρόλος του δεν είναι μόνο η παροχή γνώσεων ή η ανάπτυξη των δεξιοτήτων του νέου ατόμου, αλλά αδιαμφισβήτητα αποτελεί την ιδανική ευκαιρία για την αγωγή, την καλλιέργεια της κουλτούρας και την κοινωνικοποίησή του.  Ερχόμενο το παιδί στο σχολείο, έχει, όπως είδαμε,  ήδη αναπτύξει μια θετική ή αρνητική αυτοαντίληψη μέσα από τις αλληλεπιδράσεις με τα άτομα της οικογένειάς του, κυρίως μέσα από τους έντονους συναισθηματικούς δεσμούς που έχει αναπτύξει με αυτά. Στο σχολείο όμως το παιδί αρχίζει να ανεξαρτητοποιείται από το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον ενώ παράλληλα είναι αναγκασμένο να περάσει μια περίοδο προσαρμογής που σίγουρα θα επηρεάσει τον συναισθηματικό του κόσμο, άρα  την προσωπικότητά του και μοιραία και την αυτοαντίληψη του. Άλλωστε τώρα θα μπει σε μια διαδικασία όπου οι νέου τύπου αλληλεπιδράσεις που θα έχει με τα άλλα παιδιά ή τους εκπαιδευτικούς  δε θα έχουν τόσο συναισθηματικό χαρακτήρα όσο αξιολογικό.  Πρωταγωνιστικό ρόλο εδώ, για τη διαμόρφωση της αυτοαντίληψης του παιδιού, θα παίξουν οι πάσης φύσεως αξιολογήσεις που θα δεχτεί το παιδί, κυρίως για τις μαθητικές του επιδόσεις, από δασκάλους, συμμαθητές και γονείς.  Οι βαθμοί, δυστυχώς,  θα λειτουργήσουν πολλές φορές σαν ένα σημαντικό τεκμήριο της προσωπικότητάς του.  Αν τώρα λάβουμε υπόψη μας ότι το εκπαιδευτικό σύστημα στη χώρα μας εξακολουθεί να αναδεικνύει και να στηρίζει την ικανότητα των μαθητών για απομνημόνευση, μπορούμε, φαντάζομαι, να καταλάβουμε τι θα συμβεί στην αυτοαντίληψη ενός παιδιού που δεν έχει αυτή τη δυνατότητα. Χωρίς να θίξουμε το βασανισμένο θέμα μιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, που συχνά  πυκνά όλο και κάποιος ονειρεύεται να εφαρμόσει σε τούτο τον τόπο, δε θα πρέπει να μην αναφέρουμε πως καμία πρόβλεψη δεν υπάρχει για την αξιολόγηση των μαθητών που έχουν δεξιότητες σε άλλους τομείς, πέρα των αποκλειστικά γνωστικών,  και οι οποίοι φυσικά διαθέτουν άλλες μορφές νοημοσύνης.  Είναι επομένως εντελώς λογικό το σχολείο να βοηθά στη διαμόρφωση θετικής αυτοαντίληψης μόνο στους μαθητές εκείνους που μπορούν και γράφουν άριστα στα γνωστικά τεστ και  έχουν υψηλές σχολικές επιδόσεις. Αντίθετα τα παιδιά με χαμηλές επιδόσεις κινδυνεύουν να διαμορφώσουν χαμηλή αυτοαντίληψη με όλες τις συνέπειες που αυτή έχει. Εδώ παρεμβατικό και καθοριστικό ρόλο θα παίξει ο ίδιος ο δάσκαλος, ο οποίος τόσο με τους ενισχυτές που θα παρέχει σε ένα τέτοιο παιδί όσο και με τη σφαιρική και αμερόληπτη αξιολόγηση του,  μπορεί να διορθώσει σημαντικά την κατάσταση.  Άλλωστε, εμείς οι δάσκαλοι, ως παιδαγωγοί, αλλά και ως άνθρωποι,  γνωρίζουμε  ότι η βασική επιδίωξη κάθε ανθρώπου, που είναι η έμφυτη τάση του για αναζήτηση του νοήματος της ζωής και η αυτοπραγμάτωση (κατά τον Maslow), δεν περνά αναγκαστικά μέσα από τα ακαδημαϊκά μονοπάτια που πολλές φορές μονόπλευρα προσφέρει το σχολείο.

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που διαμορφώνει την αυτοαντίληψη ενός παιδιού είναι και η παρέα των συνομηλίκων μέσα ή έξω από το σχολείο.  Αυτοί θα επηρεάσουν άμεσα τη συμπεριφορά του, αφού προκειμένου να γίνει αποδεκτό από την «παρέα» θα υιοθετήσει κοινές συμπεριφορές, πρότυπα, αξίες, ινδάλματα, ή γλωσσικές και στιλιστικές ιδιομορφίες  που πολλές φορές μάλιστα βρίσκονται πολύ έξω από τα πλαίσια της οικογένειας. Έτσι στην προσπάθειά του για επιβεβαίωση, αποδοχή και αναγνώριση, το παιδί αποδέχεται εύκολα την κουλτούρα της παρέας αποδεικνύοντας παράλληλα στον εαυτό του πόσο ικανό, έξυπνο, επιθυμητό, ατρόμητο ή τολμηρό άτομο είναι. Σημαντικό ρόλο εδώ, ήδη από τη μέση παιδική ηλικία, αλλά κυρίως στην εφηβεία,  θα παίξει και ο σωματότυπος του παιδιού.  Η σωματική του διάπλαση και γενικότερα η σωματική του εμφάνιση πολύ εύκολα μπορούν να προκαλέσουν αρνητικά σχόλια από την ομάδα των συνομηλίκων, που είναι σχεδόν αδύνατον να αποφύγει τις περισσότερες φορές,  με αποτέλεσμα να επηρεάσουν σημαντικά την αυτοεικόνα και την αυτοαντίληψή του.

Άλλοι παράγοντες που διαμορφώνουν την αυτοαντίληψη ενός παιδιού είναι το φύλο, η θρησκεία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης όπως και το πολιτιστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο μεγαλώνει και αναπτύσσεται. Σε ότι αφορά το φύλλο είναι γνωστό ότι το κοινωνικό περιβάλλον διαμορφώνει ρόλους, συμπεριφορές και στερεότυπα που οδηγούν άνδρες και γυναίκες να αντιλαμβάνονται διαφορετικά τον εαυτό τους μέσα στο κοινωνικό σύνολο, αφού οι άνδρες εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να απολαμβάνουν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων και να νιώθουν περισσότερο ανεξάρτητοι ή αυτόνομοι σε σύγκριση με τις γυναίκες. Η θρησκεία από την άλλη, κυρίως η χριστιανική,  δημιουργεί την αίσθηση της σιγουριάς κάτω από την προστατευτική ομπρέλα του Θεού και την αντίληψη της μοναδικότητας – μιας και ο κάθε άνθρωπος είναι ένας και μοναδικός –  πράγματα που οδηγούν το άτομο σε θετική αυτοαντίληψη. Ωστόσο κάποιες φορές χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή με τα παιδιά γιατί  η απειλή της τιμωρίας του Θεού, που εύκολα πολλοί χρησιμοποιούν μπορεί να τους προκαλέσει συναισθηματικά προβλήματα και ψυχοπαθολογικές διαταραχές που θα διαταράξουν σοβαρά την αυτοαντίληψή τους.

Ιδιαίτερη επίσης προσοχή, ιδίως από τους γονείς, χρειάζεται η ποιότητα των τηλεοπτικών προγραμμάτων, των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και η επαφή που έχουν τα παιδιά με τα ΜΜΕ, γιατί κατά κανόνα τα παιδιά έχουν την τάση να ταυτιστούν και να μιμηθούν τον ήρωα ή τον πρωταγωνιστή που προβάλλουν προκειμένου να αποκτήσουν και αυτά την ίδια δυναμική προσωπικότητα. Επίσης τα πρότυπα, οι αξίες και οι ιδέες που τα μέσα ενημέρωσης λανσάρουν στο «αγοραστικό» κοινό μπορούν εύκολα να επηρεάσουν θετικά ή αρνητικά την αυτοαντίληψή του.

Εν κατακλείδι η διαμόρφωση  της αυτοαντίληψης του παιδιού είναι μια σύνθετη ψυχοσυναισθηματική διαδικασία που επηρεάζεται άμεσα από το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον του. Εκείνο όμως που έχει πάντα καθοριστική σημασία για τη θετική ή αρνητική διαμόρφωσή της είναι η ποιότητα των σχέσεων με τα άτομα που το παιδί αλληλεπιδρά.

Στασινοπούλου  Τζωρτζίνα

Όλη η επικαιρότητα