Αρθρογραφία

Πώς διαμορφώνεται η αυτοαντίληψη του παιδιού

Ακούστε το άρθρο

Μιλώντας για αυτοαντίληψη εννοούμε τη γνώμη που έχουμε σχηματίσει για το άτομό μας μέσα από τις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις μας με τους άλλους ανθρώπους. Αυτή βέβαια η γνώμη για τον εαυτό μας αν και είναι στην ουσία υποκειμενική, ωστόσο καθορίζει σημαντικά τόσο τη συμπεριφορά μας όσο και τον τρόπο και την ποιότητα της ζωή μας.  Αφού όμως η άποψη που έχουμε διαμορφώσει για τον εαυτό μας είναι αποτέλεσμα των θετικών ή αρνητικών επιρροών που έχουμε δεχτεί από τους γύρω μας, είναι λογικό ο βαθμός της αυτοαντίληψης του καθενός μας να επηρεάζεται άμεσα αφενός από την ικανότητά μας να αξιολογούμε τις προσωπικές μας εμπειρίες και αφετέρου από την ποιότητα των κοινωνικών μας σχέσεων. Για πολλούς τα άτομα που έχουν υψηλό βαθμό αυτοαντίληψης  θεωρούνται ιδιαίτερα προνομιακά διότι μπορούν και βάζουν υψηλούς στόχους στη ζωή τους, αφού έχουν την πεποίθηση ότι διαθέτουν τις ικανότητες και τα προσόντα για να τους πετύχουν.

Αντίθετα  τα άτομα που έχουν χαμηλή αυτοαντίληψη κινδυνεύουν να υποτιμήσουν τον εαυτό τους σε βαθμό που να μην αξιοποιήσουν ποτέ τις υπάρχουσες δυνατότητες και ικανότητές τους. Εδώ όμως κρύβεται και μια καθόλου ασυνήθιστη παγίδα για πολλά από τα άτομα της πρώτης ομάδας (υψηλής αυτοεκτίμησης): να έχουν υπερτιμήσει υπερβολικά τον εαυτό τους έχοντας γι’ αυτόν  μια άποψη  που δεν είναι ρεαλιστική, δεν είναι δηλαδή  κοντά στην πραγματικότητα, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να δεχτούν έντονες και σοκαριστικές απογοητεύσεις που μπορεί να τους οδηγήσουν σε σοβαρά ψυχολογικά και συμπεριφορικά προβλήματα. Με άλλα λόγια το ζητούμενο σε κάθε περίπτωση είναι η ρεαλιστική γνώση και αντίληψη του εαυτού μας, καθώς και η επίγνωση του τρόπου αντίδρασής μας κάτω από τις διάφορες συνθήκες ή αλλιώς αυτό που σήμερα οι ψυχολόγοι ονομάζουν αυτογνωσία ενώ οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν «γνώθι σ’ αυτόν».

Στο σοβαρό ερώτημα αν η αυτοαντίληψη  μπορεί να καλλιεργηθεί και να αναπτυχθεί στα άτομα, η απάντηση είναι σαφέστατα θετική αφού δεν πρόκειται για μια κατάσταση που κληρονομείται, αλλά για μια κατάσταση που οικοδομείται και διαμορφώνεται από τις επιδράσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι το παιδί από πολύ μικρή ηλικία θα μπει στη διαδικασία να αξιολογήσει τις εμπειρίες του ώστε να διαμορφώσει την αυτοαντίληψή του. Και τον πιο σημαντικό ρόλο στη διαδικασία αυτή παίζει η οικογένεια, η οποία ανέκαθεν αποτελούσε το πρώτο άτυπο περιβάλλον μάθησης για το παιδί ή όπως αλλιώς έλεγαν οι παλαιότεροι το «κύτταρο» της κοινωνίας. Μέσα λοιπόν στην οικογένεια τα παιδί θα βάλει τα θεμέλια της προσωπικότητάς του, θα αναπτύξει τις πρώτες διαπροσωπικές του σχέσεις με ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς, θα αποδεχθεί τους κώδικες αξιών της και θα αντιληφθεί τον κόσμο των ενηλίκων έτσι όπως αυτός αντανακλάται στα μέλη της οικογένειάς του μέσα από τις επιτυχίες τους, τις αποτυχίες τους, τις στενοχώριες, τις χαρές, τις γκρίνιες και γενικά όλες τις εκφράσεις της ζωής στην καθημερινότητά της. Άρα λοιπόν ο τρόπος, με τον οποίο τα μέλη της οικογένειας αντιμετωπίζουν το παιδί και του συμπεριφέρονται, είναι απόλυτα καθοριστικός για τη διαμόρφωση της αυτοαντίληψής του.  Εύκολα, φαντάζομαι, καταλαβαίνει κανείς πως όταν το παιδί  βρίσκεται μέσα σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που  το αποδέχεται, το παροτρύνει, το επαινεί, το ενισχύει και το υποστηρίζει διαμορφώνει μια θετική στάση απέναντι στον εαυτό του, αποκτώντας υψηλή αντίληψη για τα προσόντα, τα ταλέντα και τις ικανότητές του. Το αντίθετο ακριβώς συμβαίνει όταν το παιδί βρίσκεται σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που είναι απορριπτικό, τιμωρητικό, επικριτικό ή προσβλητικό, γιατί το οδηγεί στο να αναπτύξει αρνητική στάση απέναντι  στο άτομό του και να αισθάνεται μειονεκτικό. Το ίδιο αρνητικές επιπτώσεις για την αυτοαντίληψη του παιδιού έχει και ένα οικογενειακό περιβάλλον που είναι υπερπροστατευτικό ή που ικανοποιεί εύκολα όλες, χωρίς μέτρο και όρια, τις ανάγκες του, γιατί του στερεί τη δημιουργία κινήτρων και την ανάπτυξη πρωτοβουλιών που θα το βοηθήσουν να αξιολογήσει σωστά τα προσόντα και τις ικανότητές του.

Από τα παραπάνω γίνεται νομίζω σαφές ότι ο πιο καθοριστικός περιβαλλοντικός παράγοντας για τη διαμόρφωση της αυτοαντίληψης του νέου ατόμου είναι η ίδια η οικογένειά του, οι «σημαντικοί άλλοι» όπως αλλιώς αποκαλούνται τα μέλη της στην ψυχολογία. Η οικογένεια είναι λοιπόν αυτή που θα αποτελέσει τον πρώτο κοινωνικό καθρέπτη μέσα από τον οποίο το μικρό παιδί θα προσπαθήσει «να δει» τον εαυτό του και να διαμορφώσει όχι μόνο την αυτοαντίληψή του, αλλά και άλλες αμφίδρομες με αυτήν έννοιες όπως είναι η αυτοπεποίθηση,  η αυτοεκτίμηση, η αυτοεικόνα, το αυτοσυναίσθημα ή η αυτογνωσία.

Στασινοπούλου Τζωρτζίνα

Όλη η επικαιρότητα