Πώς τα παιδιά αντιλαμβάνονται τη φιλία

Στην ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων ενός παιδιού της μέσης παιδικής ηλικίας σημαντικό και πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει ο δεσμός της φιλίας, αφού αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής του ζωής. Μέσα από τις φιλίες του ένα παιδί αυτής της ηλικίας θα αντλήσει πληροφορίες για το περιβάλλον, τους άλλους ανθρώπους και τον εαυτό του, θα βρει συναισθηματική υποστήριξη, θα ελαχιστοποιήσει τις πιθανότητες να γίνει στόχος της επιθετικότητας των άλλων, θα μάθει να διαχειρίζεται και να ελέγχει τα συναισθήματά του, θα εκπαιδευτεί να ερμηνεύει συμπεριφορές, θα αποκτήσει κοινωνικές εμπειρίες, θα ασκηθεί σε τρόπους επικοινωνίας και συναλλαγής με τους άλλους ανθρώπους και φυσικά θα ενισχύσει σημαντικά τη γνωστική του ανάπτυξη. Παρόλο όμως που στην ηλικία αυτή οι φίλοι και οι συνομήλικοι  επηρεάζουν σημαντικά το νέο άτομο, ωστόσο εξακολουθούν να μην είναι σημαντικότεροι από τους γονείς και τα άλλα μέλη της οικογένειας. Για τους ειδικούς της αναπτυξιακής ψυχολογίας ο τρόπος που τα παιδιά της σχολικής ηλικίας αντιλαμβάνονται τη φιλία είναι συνεχώς εξελισσόμενος και περνά κυρίως μέσα από τρία στάδια.

Στο πρώτο στάδιο, που αφορά τα παιδιά ηλικίας τεσσάρων ως επτά ετών, το παιδί βασίζεται κυρίως στη συμπεριφορά των άλλων παιδιών. Θεωρεί φίλους του εκείνα τα παιδιά με τα οποία έχουν κοινά παιχνίδια και δραστηριότητες και περνάει ευχάριστα και διασκεδαστικά μαζί τους. Προτιμά τα παιδιά που μοιράζονται και ανταλλάσσουν τα παιχνίδια τους ενώ δε θέλει να κάνει παρέα με παιδιά που δε μοιράζονται παιχνίδια ή είναι επιθετικά ή δεν το επιλέγουν για παιχνίδι. Στο επόμενο στάδιο που κρατά από το όγδοο μέχρι το δέκατο έτος ο τρόπος που το νέο άτομο αντιλαμβάνεται τη φιλία γίνεται πιο σύνθετος. Εδώ ο φίλος επιλέγεται περισσότερο με βάση τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του, αφού πρέπει να μπορεί να φανεί αρωγός και βοηθός οποτεδήποτε  χρειαστεί. Με άλλα λόγια στην ηλικία αυτή η φιλία βασίζεται πολύ στην αμοιβαία εμπιστοσύνη. Αν αυτή κλονιστεί θα απαιτηθούν εξηγήσεις και οπωσδήποτε η συγγνώμη, διαφορετικά το θέμα γίνεται εξαιρετικά σοβαρό και επέρχεται η ρήξη. Στο τρίτο και τελευταίο στάδιο, που διαρκεί από το ενδέκατο μέχρι το δέκατο πέμπτο έτος, η αντίληψη που έχει το νέο άτομο για τη φιλία κρατά σε όλη τη διάρκεια της εφηβείας και βασίζεται κυρίως στα ψυχολογικά οφέλη που αυτή του προσφέρει. Εδώ τα νέα άτομα μοιράζονται προσωπικές σκέψεις, συναισθήματα, μυστικά και προβληματισμούς, με αποτέλεσμα η φιλία να απαιτεί την αφοσίωση και να γίνεται αρκετά αποκλειστική. Κοινό χαρακτηριστικό  πάντως  σε κάθε ένα από τα παραπάνω στάδια, με τα οποία το παιδί αντιλαμβάνεται την έννοια της φιλίας, είναι ότι  κάθε φορά το παιδί είναι σε θέση να γνωρίζει πολύ καλά ποιες μορφές συμπεριφοράς αναζητά και αποδέχεται και ποιες πάλι απορρίπτει. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που κάθε φορά τα παιδιά αναζητούν από τους φίλους τους θετική συμπεριφορά, η οποία σχετίζονται με την αίσθηση του χιούμορ, την προσφορά σωματικής και ψυχολογικής βοήθειας, την καλοσύνη, την πρόσκληση σε κοινές δραστηριότητες κ.λ.π.  ενώ απορρίπτουν την αρνητική συμπεριφορά που σχετίζονται με σωματική ή λεκτική επιθετικότητα, με εκφράσεις θυμού, με ανέντιμη ή επικριτική συμπεριφορά και γενικά με τις λεγόμενες αρνητικές συμπεριφορές.

Τι μπορεί να συμβαίνει όμως και ορισμένα παιδιά είναι περισσότερο δημοφιλή και  κάνουν πιο εύκολα φίλους ενώ άλλα όχι; Εδώ φαίνεται πως το σημαντικό ρόλο παίζει η θέση που έχει το κάθε παιδί στην ομάδα των συνομηλίκων ή αλλιώς ο τρόπος με τον οποίο τα μέλη της ομάδας αξιολογούν το κάθε μέλος της. Τα δημοφιλή παιδιά είναι εκείνα που όλα τα άλλα παιδιά θέλουν να τα κάνουν παρέα και να τα έχουν φίλους, γιατί βοηθούν και συνεργάζονται με τους συνομηλίκους τους, είναι αστεία, διαθέτουν ενσυναίσθηση (κατανοούν δηλαδή τη συναισθηματική κατάσταση του άλλου), αντιλαμβάνονται καλύτερα τη μη λεκτική συμπεριφορά και γενικά έχουν αναπτύξει πολύ περισσότερο τις κοινωνικές εκείνες δεξιότητες που τους επιτρέπουν να λειτουργούν με επιτυχία στο κοινωνικό περιβάλλον, διαμορφώνοντας έτσι ταυτόχρονα και μια θετική εξωτερική εικόνα του εαυτού τους. Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως δημοφιλή είναι απαραίτητα και τα λεγόμενα «καλά» παιδιά, αφού αρκετές φορές δημοφιλή αποδεικνύονται και παιδιά που παρουσιάζουν επιθετική ή προκλητική συμπεριφορά (αυτό όμως είναι κάτι με το οποίο έχουμε ασχοληθεί σε παλαιότερο άρθρο).

Σε κάθε περίπτωση σημαντικό είναι οι γονείς, από πολύ μικρή μάλιστα ηλικία, να προσπαθήσουν να αναπτύξουν τις κοινωνικές δεξιότητες των παιδιών τους, ώστε να αναπτυχθεί, αυτό που αποκαλεί η ψυχολογία, η κοινωνική τους επάρκεια. Μερικές πολύ γενικές συμβουλές για το σκοπό αυτό είναι να φροντίσουν οι γονείς να αυξήσουν τις συναναστροφές των παιδιών τους με τους συνομηλίκους τους, να τους διδάξουν την αξία της συζήτησης, του διαλόγου και της προσφοράς στους άλλους, να φροντίζουν να λαμβάνουν όσο το δυνατόν περισσότερες παραστάσεις και εμπειρίες και να αναπτύξουν την αυτοεκτίμησή τους.  Έτσι τα παιδιά τους θα είναι σε θέση να κάνουν εύκολα και απροβλημάτιστα φίλους, πράγμα που με τη σειρά του θα τα οδηγήσει και στην ανάπτυξη σωστών και υγειών διαπροσωπικών σχέσεων και στην ενήλικη ζωή τους.

Στασινοπούλου  Τζωρτζίνα