Αρθρογραφία

Σύγκρουση Καθηκόντων: Διαχρονική εξέταση και αναγκαίες διευκρινίσεις

Ακούστε το άρθρο
  • Το μεγάλο όμως  ΝΑΙ ή το μεγάλο ΟΧΙ σε κρίσιμα ζητήματα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, διαχωρίζει τους μικρούς από τους μεγάλους, τους λιπόψυχους από τους γενναίους.

Σήμερα είναι διάχυτη η αντίληψη ότι υπάρχουν δύο είδη καθηκόντων ή τουλάχιστον ότι υπάρχει μια κατηγορία καθηκόντων που πρέπει να εκτελεστούν οπωσδήποτε και κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες και όρους, όπως είναι λόγου χάρη η υπεράσπιση της πατρίδας, η ολοκλήρωση της προσωπικότητάς μας, οι οικογενειακές υποχρεώσεις και άλλα, και μια δεύτερη κατηγορία που η εκπλήρωσή τους αφήνει πολλά περιθώρια σκεπτικισμού, όπως είναι η ολοένα αυξανόμενη απαίτηση για θυσίες των πολιτών, για εντατικοποίηση της εργασίας, για λιτότητα και πολλά άλλα. Ένας ηθικά ολοκληρωμένος άνθρωπος έχει καθήκον να συνδυάζει τα προσωπικά με τα κοινωνικά συμφέροντα και σε καμία περίπτωση να μην επιδιώκει τα πρώτα σε βάρος των άλλων. Η εκπλήρωση αυτού του χρέους θα δώσει τη δυνατότητα για κοινωνική πρόοδο και ευτυχία, από την οποία εξαρτάται πάντα και η ατομική ευδαιμονία. Ευτυχεί κάποιος και προοδεύει, όταν προοδεύει ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο, ενώ το αντίθετο και δύσκολο και πολύ εγωιστικό είναι. Η συνειδητοποίηση του κοινωνικού χρέους αποτελεί τον κινητήριο μοχλό κάθε ατομικής και κοινωνικής προκοπής, γιατί εξασφαλίζει την υλική πρόοδο και την ηθική βελτίωση του ανθρώπου.

Η αδιαφορία αντίθετα προς τα κοινά, απομονώνει τον άνθρωπο, τον καθιστά αντικοινωνικό και ανενεργό στοιχείο, τον απανθρωποποιεί και καλλιεργεί σε αυτόν την παθητικότητα και τον εγωισμό προς του συνανθρώπους του. Η συνειδητοποίηση ορισμένων κοινωνικών αρετών, όπως η αλληλοβοήθεια, η τιμιότητα, η αλήθεια, η ευθύνη απέναντι στον εαυτό μας, την οικογένεια και τους άλλους, η πειθαρχία, η ειλικρίνεια και η απλότητα, είναι επιβεβλημένο χρέος μας  και η έμπρακτη εφαρμογή τους δημιουργεί τόσα αγαθά, όσες καταστροφές μπορεί να προκαλέσει η χαλάρωση και η ανυπαρξία τους. Στο σημείο αυτό μπορούμε με έμφαση να τονίσουμε ότι  η σχέση προς την εργασία πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ένα τεράστιο ηθικό πρόβλημα, γιατί χωρίς αυτή δεν μπορεί να ζήσει καμία κοινωνία. Η οκνηρία αποτελούσε πάντοτε διαλυτικό φαινόμενο που  γεννούσε τον παρασιτισμό και την περιφρόνηση του κοινωνικού μόχθου προς όφελος της εγωιστικής ικανοποίησης των ατομικών συμφερόντων. Πρέπει να διευκρινιστεί όμως ότι η εργασία δεν επιτρέπεται να  γίνεται μέσο εκμετάλλευσης των εργαζομένων και πηγή πλουτισμού περιορισμένης μερίδας ανθρώπων, αλλά να συντελεί στην αύξηση του κοινωνικού πλούτου. Τότε μόνο αποτελεί ηθική υποχρέωση του ανθρώπου και δε θεωρείται υποδούλωση και καταναγκασμός.

Ο γνήσιος πατριωτισμός και όχι φυσικά οι επιφανειακές διακηρύξεις για τη φιλοπατρία, πρέπει να στηρίζεται στη στενή σύνδεση του ατόμου προς το λαό του , στην αγάπη του για αυτόν και στη φροντίδα για τις τύχες του που συνιστά μια από τις σοβαρότερες υποχρεώσεις των πολιτών. Με κίνητρο το ηθικό συναίσθημα του πατριωτισμού γράφτηκαν οι λαμπρότερες σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας, έγιναν απαράμιλλες πράξεις ηρωισμού και αυτοθυσίας, απόκτησαν αθανασία αμέτρητα πλήθη ανθρώπων και περισώθηκε αμέτρητες φορές η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ελευθερία. Ο κούφιος και ύποπτος πατριωτισμός υπέσκαπτε πάντοτε κάθε εθνική αντίσταση και μεταφραζόταν σε φραστικά σχήματα για αγάπη προς τα δάση , τα λαγκάδια και τα βουνά της πατρίδας, με ταυτόχρονη περιφρόνηση προς τα ‘αγελαία πλήθη’, που θεωρούνταν ανάξια λόγου και πηγή μονάχα εκμετάλλευσης και πλουτισμού.

Είναι πασίγνωστο, λοιπόν, ότι η ζωή κάθε ανθρώπου, από τότε που θα ενταχθεί σαν ενεργό μέλος στο κοινωνικό σύνολο μέχρι το θάνατό του, σχηματίζει μια πελώρια αλυσίδα μικρών και μεγάλων υποχρεώσεων και καθηκόντων. Κάθε κοινωνική τάξη, κάθε ηλικία, κάθε φύλο, μορφωμένοι και μη, οικογενειάρχες και όχι, καλούνται κάθε στιγμή της ζωής τους να εκτελέσουν και κάποιο χρέος, να εκπληρώσουν και κάποια υποχρέωση, από την οποία πολλές φορές ξεκινά η καταξίωση ή η καταρράκωση της αξιοπρέπειας ενός ανθρώπου. Η εκπλήρωση αυτή του χρέους δεν είναι πάντα μια εύκολη υπόθεση, λόγω υποκειμενικών και αντικειμενικών δυσκολιών. Το μεγάλο όμως  ΝΑΙ ή το μεγάλο ΟΧΙ σε κρίσιμα ζητήματα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, είναι υπόθεση καθαρά προσωπική και διαχωρίζει τους μικρούς από τους μεγάλους, τους λιπόψυχους από τους γενναίους. Όσο  μεγαλύτερη και ανέκφραστη είναι η ευδαιμονία από την εκπλήρωση μιας υποχρέωσης, άλλο τόσο τραγική και συγκλονιστική είναι η κατάσταση που περιέρχεται ο άνθρωπος, όταν καλείται να επιλέξει ανάμεσα σε δυο φαινομενικά ισοδύναμες υποχρεώσεις.

Η σύγκρουση των καθηκόντων είναι καθημερινή και επεκτείνεται σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης δράσης. Η ταυτόχρονη εμφάνιση, η ανάγκη της εκπλήρωσης δυο υποχρεώσεων αντικρουόμενων μεταξύ τους και η επιλογή του ανώτερου χρέους, ηρωοποιεί αλλά συγχρόνως τραγικοποιεί τη μοίρα του ανθρώπου. Η προς την πατρίδα αγάπη αποτελεί το ύψιστο καθήκον του ανθρώπου, γι’αυτό σε περίπτωση κινδύνου της, πρέπει να θυσιάσει ό,τι πολυτιμότερο αγαθό έχει, συμπεριλαμβανομένης και της ίδιας του της ζωής. Η τήρηση των νόμων ήταν για το Σωκράτη ευγενέστερο χρέος, σε σύγκριση με το χρέος απέναντι στη ζωή και την αγάπη του προς τη φιλία. Στους ‘ Ελεύθερους Πολιορκημένους’ του Μεσολογγίου συγκρούστηκε το προς την πατρίδα χρέος, με το χρέος για την ίδια τη ζωή. Σαν συμπέρασμα , λοιπόν, των παραπάνω, αναφέρουμε ότι τα καθήκοντα εκείνων που διατηρούν ακόμα την ανθρωπιά τους και φέρουν επάξια τον τίτλο του τίμιου και πολυάριθμα είναι και δύσκολη είναι η εκπλήρωσή τους. Πέρα από την ηρεμία της συνείδησης που εξασφαλίζουν, προξενούν παράλληλα βάσανα στους ανθρώπους. Μην ξεχνάμε ότι το καθήκον είναι ένα χρέος που δύσκολα ξοφλιέται.

Όλη η επικαιρότητα