Τα Θρανία της Μαύρης Συνείδησης – Από το Φεστιβάλ Ολυμπίας και την Παιδαγωγική Ομάδα «Το Σκασιαρχείο»

Δύο ξύλινα θρανία από το σχολείο του Σοβέτο, οι μαθητές του οποίου εξεγέρθηκαν το 1976 εναντιωμένοι στα κλιμακούμενα νομοθετήματα του καθεστώτος του Απαρτχάιντ που επέβαλαν μια άνιση εκπαίδευση σε βάρος των μαύρων της Νότιας Αφρικής, αποτελούν τα κύρια εκθέματα μιας εγκατάστασης, η οποία καλεί τον επισκέπτη να κατανοήσει την πολιτική στάση και την εξέγερση όσων στερούνται βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η έκθεση, που φιλοξενείται στο φουαγιέ του Συνεδριακού Κέντρου της Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας, στον Πύργο, είναι μια πρωτοβουλία του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, την οποία επιμελήθηκε ο εκπαιδευτικός- μουσειολόγος Βασίλης Μπάρκουλας, η εκπαιδευτικός Έφη Μακρυκώστα, η  Δρ ιστορικός-πολιτισμιολόγος Κατερίνα Αλεξοπούλου, ο φοιτητής Μουσειολογίας Μανώλης Ανεβλαβής, σε συνεργασία με τον Σύλλογο Μουσειολογίας Μουσειογραφίας και Πολιτιστικού Τουρισμού.

Τα θρανία από το σχολείο του Σοβέτο που παρουσιάζονται, αποτελούσαν μέρος ενός έργου με τίτλο «Ο χαμένος κρίκος. Μάθημα αποαποικιοποίησης από την κυρία Χαμογελαστή Πέτρα», της Σενεγαλέζας εικαστικού Pelagie Gbaguidi, οποίο εκτέθηκε το περασμένο καλοκαίρι στο Ωδείο Αθηνών, στο πλαίσιο της Documenta 14. Τα θρανία εν συνεχεία περιήλθαν στην Παιδαγωγική Ομάδα «Το Σκασιαρχείο», από την οποία παραχωρήθηκαν στο Φεστιβάλ Ολυμπίας για την παρουσίασή τους στον Πύργο.

Άρνηση της αποικιοκρατικής συνείδησης στα σχολεία-16 Ιουνίου 1976

Η εξέγερση στα σχολεία του Σοβέτο ήταν η απάντηση των μαθητών σε κλιμακούμενα νομοθετήματα του Απαρτχάιντ για τη σύσταση μιας άνισης εκπαίδευσης. Το 1953 εκδίδεται η Πράξη Εκπαίδευσης Μπαντού, η οποία εξειδικεύεται το 1974 υποχρεώνοντας τα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στις υποβαθμισμένες περιοχές των μαύρων της Νότιας Αφρικής να διδάσκονται στην Αφρικάανς (στη γλώσσα των αποίκων από την Ολλανδία) τα μαθηματικά, τις κοινωνικές επιστήμες, την ιστορία και τη γεωγραφία.

Οι μαθητές αντέδρασαν διεκδικώντας ισότιμη εκπαίδευση καθώς έτσι θα εξασφάλιζαν καλύτερη επαγγελματική αποκατάσταση. Ήδη εκείνη την εποχή στη Νότια Αφρική το 30% των σχολείων για μαύρους μαθητές δεν είχαν ρεύμα, ενώ το 25% δεν είχαν τρεχούμενο νερό…

Με αίτημα την ανάκληση της κυβερνητικής διαταγής, οι μαθητές του Σοβέτο  – ένα τεράστιο γκέτο με ένα εκατομμύριο μαύρο πληθυσμό κοντά στο Γιοχάνεσμπουργκ – πραγματοποιούν διαδήλωση στις 16 Ιουνίου1976. Στη διαδήλωση συμμετείχαν και πολλοί εκπαιδευτικοί για να δώσουν το στίγμα της πειθαρχίας και της ειρηνικής δράσης.

Η Αστυνομία σπεύδει στο χώρο της διαδήλωσης και ανοίγει πυρ κατά των μαθητών, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ο 13άχρονος μαθητής Hector Pieterson. Οι διαδηλωτές πετούν πέτρες κατά των αστυνομικών και αυτοί απαντούν, πυροβολώντας στο ψαχνό και τραυματίζοντας άλλους εφτά μαύρους εφήβους.

Η κατάσταση ξεφεύγει από κάθε έλεγχο. Πυρπολούνται αυτοκίνητα και στήνονται οδοφράγματα. Οι ταραχές επεκτείνονται σε όλο το Σοβέτο. Στρατιωτικά ελικόπτερα ρίχνουν δακρυγόνα, για να διαλύσουν τα πλήθη, ενώ είκοσι τουλάχιστον κτίρια πυρπολούνται. Μέχρι το βράδυ, το Σοβέτο, «σφραγίζεται» από πάνοπλους αστυνομικούς.

Την επόμενη μέρα πραγματοποιούνται διαδηλώσεις και σε άλλες πόλεις. Όλες πνίγονται από την Αστυνομία στο αίμα. Οι ταραχές στην περιοχή συνεχίστηκαν μέχρι τις 20 Ιουνίου, ενώ αντίστοιχου τύπου κινητοποιήσεις ξέσπασαν σε 70 συνοικισμούς μαύρων.

Η πολιτική κληρονομιά

Η εξέγερση του Σοβέτο συγκλόνισε όλη τη δημοκρατική ανθρωπότητα, όχι μόνο εξαιτίας του μεγάλου αριθμού των θυμάτων, αλλά και γιατί αποκάλυψε το αποτρόπαιο πρόσωπο του καθεστώτος των φυλετικών διακρίσεων.

Επιπλέον, είχε πολύ αρνητικό αντίκτυπο στην εικόνα της Νότιας Αφρικής στο εξωτερικό. Η δραματική τηλεοπτική κάλυψη της αστυνομικής δράσης σόκαρε τη διεθνή γνώμη και η κατακραυγή ήταν τεράστια. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ στις 19 Ιουνίου 1976, καταδίκασε έντονα τη βάναυση συμπεριφορά της αστυνομίας και το καθεστώς των φυλετικών διακρίσεων. Η κυβέρνηση του σκληροπυρηνικού πρωθυπουργού Μπαλτάζαρ Φόρστερ αναγκάστηκε να πάρει κάποια επιφανειακά μέτρα προκειμένου ν’ απαλύνει τους νόμους των φυλετικών διακρίσεων.

Η νέα, μαχητική και αποφασισμένη γενιά που βγήκε στο προσκήνιο ήταν σε θέση να διεκδικήσει τα δικαιώματά της όχι απλώς με λόγια αλλά με έργα και πράξεις. Οι μάχες της συμβάδιζαν, κατά κάποιο τρόπο, με το παγκόσμιο ξέσπασμα της νεολαίας της δεκαετίας του 1960 με κορύφωμα το γαλλικό Μάη αλλά και τα σοβαρά νεολαιίστικα κινήματα σε Ιταλία, Γερμανία, ΗΠΑ, Τσεχοσλοβακία και αλλού.

Αυτό που καταπολεμήθηκε με τις εξεγέρσεις στη Νότια Αφρική δεν ήταν μόνο οι φυλετικές ανισότητες αλλά και το συγκεκριμένο κοινωνικό σύστημα, που βασίστηκε στην κυριαρχία του εμπορεύματος μέσω των φυλετικών διακρίσεων.

Το 1993, ο Φρεντερίκ Ντε Κλερκ, τελευταίος λευκός πρόεδρος της Νότιας Αφρικής και ο Νέλσον Μαντέλα, εμβληματική μορφή του αγώνα για την εξάλειψη των ανισοτήτων και των διακρίσεων και φυλακισμένος για 27 χρόνια, μοιράστηκαν το Νόμπελ Ειρήνης.

Το 1994 έγιναν οι πρώτες ελεύθερες εκλογές, στις οποίες επιτράπηκε να ψηφίσουν και οι μαύροι, με τον Νέλσον Μαντέλα να εκλέγεται πρώτος μαύρος πρόεδρος της Νότιας Αφρικής. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, η 16η Ιουνίου ανακηρύχθηκε εθνική γιορτή της Νότιας Αφρικής και Ημέρα της Νεολαίας.

Σήμερα, μετά από την αποκατάσταση ενός στοιχειώδους κράτους δικαίου και ισοπολιτείας, όπου θεωρητικά πλέον δεν υπάρχουν φυλετικές διακρίσεις, η χώρα παραμένει διαιρεμένη, με βαθιές ανισότητες. Ωστόσο, αναμφισβήτητα, πολλά θετικά βήματα έγιναν με αφετηρία τη θυσία του Hector Pieterson και όλων των άλλων.

Η εξέγερση του Σοβέτο σηματοδότησε μια νέα εποχή αφύπνισης της πολιτικής συνείδησης της μαύρης πλειοψηφίας.

Η έκθεση θα λειτουργεί ως τις 15 Δεκεμβρίου, από τις 9.00-21:00.