«Βάσσα Ζελεσνόβα» του Μαξίμ Γκόρκυ

Διαβάζοντας τη Βάσσα Ζελεσνόβα είναι αδύνατον να μείνεις ασυγκίνητος με την περιγραφή της Ρωσίας που ξεπροβάλλει από το κείμενο. Η Ρωσία του Γκόρκι είναι γεμάτη αναπάντεχες αντιθέσεις – πολύ μακριά από τη γεμάτη ευγένεια και πραότητα Ρωσία του Τσέχωφ. Οι ήρωες του Γκόρκι δεν έχουν χρόνο να χαζεύουν από το παράθυρο και να φιλοσοφούν περί ζωής και τέχνης· πρέπει να εργάζονται, να λογομαχούν και να χειρονομούν. Γεννημένος ο ίδιος άλλωστε στο σκληρό τοπίο του Βόλγα, όπου «τα σπίτια είναι φτιαγμένα από πέτρα, κι οι άνθρωποι από σίδερο», ο Γκόρκι έχει την ευκαιρία να μελετήσει την απεγνωσμένη προσπάθεια επιβίωσης των συμπολιτών του και πρωτίστως των συγγενών του· μια ματιά στα κείμενά του (κυρίως στα μυθιστορήματα και στις νουβέλες του) αρκεί για να συνθέσει κάποιος πλήρως την πινακοθήκη του οικογενειακού περιβάλλοντός του. Αξίζει να σημειωθεί πως πρότυπό του για τη σύλληψη της Βάσσα αποτέλεσε η αυταρχική γιαγιά του: ο μεγάλος λογοτέχνης δεν αντιστάθηκε στην πρόκληση ν’ αυτοβιογραφηθεί.

Το έργο παρακολουθεί την αγροτική οικογένεια των Ζελεσνώφ που κατάφερε ν’ ανέλθει κοινωνικά αποκτώντας σταδιακά οικονομική δύναμη, αλλά τώρα καταρρέει επειδή αργοπεθαίνει ο Ζαχάρ, ο άνθρωπος που στάθηκε η κινητήριος δύναμη της οικογένειας. Έτσι η σύζυγός του, η Βάσσα, αναλαμβάνει τα ηνία της οικογενειακής επιχείρησης φανερώνοντας το ανελέητο πρόσωπό της: είναι πρόθυμη να θυσιάσει τα πάντα –ακόμη και τα ίδια της τα παιδιά–, φτάνει να επέλθει σωτηρία. Ωστόσο το έργο, όπως προδίδει και ο προαναφερθείς υπότιτλός του, θέτει στο μικροσκόπιο την ψυχολογία μιας μάνας που αν και φαινομενικά ανελέητης– κατά βάθος αγαπάει υπερβολικά τα παιδιά της· το δυστύχημά της είναι πως εκείνα πρόδωσαν κάθε προσδοκία που έτρεφε μέσα της γι’ αυτά. Αντί να γίνουν άξιοι συνεχιστές της επιχείρησης, αυτά παλεύουν να πάρουν το μερίδιό τους και ν’ αποχωρίσουν. Οικείες οι καταστάσεις – αν και ακραίες… ωστόσο στα μέλη της οικογένειας Ζελεσνώφ ο κάθε θεατής θ’ αναγνωρίσει δικά του σφάλματα και προσωπικές του αποτυχίες.