Πολιτισμός

Διεθνές Φεστιβάλ Τεχνών Αρχαίας Ολυμπίας – «Ιφιγένεια η εν Ταύροις»: Είδαμε και γράψαμε

«Ιφιγένεια η εν Ταύροις» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία του Γιώργου Νανούρη.
Ακούστε το άρθρο

Τα ομορφότερα ηλιοβασιλέματα των θερινών μου εξορμήσεων, τα έχω θαυμάσει -είτε από την θέση του οδηγού, είτε από την θέση του συνοδηγού – διασχίζοντας την επαρχιακή οδό Πύργου – Ολυμπίας, με προορισμό το θέατρο Φλόκα.

Το λιόγερμα που είδα την περασμένη Πέμπτη, ήταν ένα από τα πιο ειδυλλιακά. Κι ήταν ίσως αυτό το φυσικό κάλλος, ένα προμήνυμα για την σπουδαία παράσταση, την οποία είχα την τύχη να παρακολουθήσω έπειτα.

«Ιφιγένεια η εν Ταύροις» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία του Γιώργου Νανούρη και μετάφραση του Γιώργου Ιωάννου, στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Αρχαίας Ολυμπίας.

Τι σημαίνει να είσαι εξόριστος και ξένος; Πώς ξεφεύγει ο άνθρωπος από το παρελθόν και τη μοίρα του; Μέσα στα συντρίμμια του Πελοποννησιακού Πολέμου, σε μια περίοδο κρίσης – που θυμίζει, με έναν τρόπο, τη σημερινή – ο Ευριπίδης γράφει την Ιφιγένεια η εν Ταύροις, εξυμνώντας το μεγαλείο της αδερφικής αγάπης και τις μεγάλες αξίες που βλέπει να χάνονται.

Το έργο

Η «Ιφιγένεια η εν Ταύροις» δεν είναι σαν τις τραγωδίες που έχουμε «συνηθίσει να βλέπουμε». Για την ακρίβεια σε αυτό το έργο του Ευριπίδη δεν υπάρχει η γνήσια τραγική σύσταση. Ο Αριστοτέλης ανέφερε στην Ποιητική ότι τα έργα τραγωδίας οφείλουν να αναπαριστάνουν κατάληξη «εις δυστυχίαν», στην «Ιφιγένεια» όμως η κατάληξη είναι απόλυτα ευτυχής. Θα μπορούσε κανείς λοιπόν να χαρακτηρίσει το έργο αυτό, κάπως διαφορετικά, και όχι τραγωδία; Ναι, για την συγκεκριμένη περίπτωση, ακόμη κι αν δεν υπήρχε ο όρος τραγι-κωμωδία, θα έπρεπε να τον εφεύρουμε. Ο Wright είχε γράψει πως στην «Ιφιγένεια», ο Ευριπίδης αποδεικνύει το πολυσχιδές ταλέντο του και την δεξιότητα του για καινοτομία, καθώς η καθαυτήν πλοκή του έργου συνίσταται από πολλά πρωτοποριακά στοιχεία, όπως το παραπάνω.

Η σκηνοθεσία

Ο Γιώργος Νανούρης κατάφερε να αποδώσει όλα αυτά τα στοιχεία, καθώς και τον λυρισμό του έργου. Για να είμαι πιο ακριβής, από το 2005, όταν και παρακολούθησα για πρώτη φορά μια αρχαία τραγωδία, έως και σήμερα δεν έχω ξαναδεί σκηνοθέτη να «αγγίζει» με τέτοια ευλάβεια το αρχαίο κείμενο και να σέβεται τόσο βαθιά την διδασκαλία της τραγωδίας. Κάποιοι χαρακτήρισαν συντηρητική την συνέπεια του αυτή. Μάλιστα γνωστή κριτικός ένιωσε λέει σα να παρακολουθεί παράσταση στην Επίδαυρο του 50′ και του 60′. Κάθε άποψη είναι σεβαστή, αλλά επιτρέψτε μου να διαφωνήσω πλήρως. Καθώς άλλο μένω πιστός στο μέτρο της διδασκαλίας, άλλο «εγκλωβίζομαι» στο στενό κοινωνικοιστορικό πλαίσιο, κατά το οποίο γράφτηκε το έργο. Ο Γιώργος Νανούρης, με σύμμαχο του την εξαίσια μετάφραση του Γιώργου Ιωάννου, κατάφεραν με τον δέοντα σεβασμό να μεταφέρουν αξίες και νοήματα της εποχής, στο σήμερα.

Οι ερμηνείες 

Την Λένα Παπαληγούρα την είχα δει ξανά ως Ιφιγένεια, το 2017,  στην τραγωδία Ιφιγένεια εν Αυλίδι, του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Αιμίλιου Χειλάκη – Μανώλη Δούνια. Έχοντας αυτή τη μνήμη πολύ πρόσφατη, ένιωσα την «μετάβαση» πολύ σταθερή και μετρημένη, με μόνη διαφορά ότι η χημεία της με τον Γιώργο Νανούρη είναι ιδανική και αυτό το νιώθει κανείς από τα πρώτα κιόλας δευτερόλεπτα της εισόδου της στην σκηνή. Θυμάμαι ότι το 2017 είχα γράψει πως η Λένα Παπαληγούρα ήταν μια εξαιρετική Ιφιγένεια, σήμερα όμως αυτή η λέξη μοιάζει φτωχή για να χαρακτηρίσει την ερμηνεία της. Μια ερμηνεία η οποία ξεδίπλωσε την τεράστια γκάμα των συναισθημάτων της ηρωίδας. Διακυμάνσεις οι οποίες εκφράστηκαν με στιγμές πραότητας από η μία και πολλές στιγμές «έκρηξης» από την άλλη, σε μια ζυγαριά που δεν έγειρε ούτε στιγμή. Απόλυτη ισορροπία, από μια ηθοποιό που για πολλοστή φορά στην μέχρι τώρα πορεία της κατάφερε να δώσει στην ηρωίδα της μια απόλυτα πειστική ανθρώπινη διάσταση, στοιχείο που συχνά μου λείπει όταν παρακολουθώ μια αρχαία τραγωδία.

Ο Μιχάλης Σαράντης στον μικρόκοσμο του δικού μου μυαλού, έδωσε μια γενναία μάχη με τον Αργύρη Ξάφη, ο οποίος είναι ο πιο συγκλονιστικός «Ορέστης» που έχω δει ποτέ. Δεν έχει σημασία αν κέρδισε ή όχι την μάχη. Η ουσία έγκειται στο ότι απέδωσε έξοχα κάθε μικρό και μεγάλο συναίσθημα του ήρωα του. Τα ψυχοσωματικά του ξεσπάσματα, τους φόβους, την απελπισία, και παράλληλα το θάρρος, την ευγένεια και την τρυφερότητα του. Βαθιά υπόκλιση στο ερμηνευτικό του εύρος.

Η αγκαλιά των δύο βασικών ηρώων, στην σκηνή της αναγνώρισης είναι σίγουρα η πιο συγκινητική στιγμή της παράστασης. Μια στιγμή λυτρωτική.

O Προμηθέας Αλειφερόπουλος ήταν ένας ιδιαίτερα εκφραστικός Πυλάδης. Κατάφερε να συγκινήσει, και έχοντας μια εξαιρετική επικοινωνία επί σκηνής με τον Μιχάλη Σαράντη μας μετέφεραν την ειλικρινή και ουσιαστική φιλία Ορέστη – Πυλάδη.

Ο Πυγμαλίων Δαδακαρίδης ως αγγελιοφόρος, και ο Νίκος Ψαρράς ως Θόας απέδειξαν περίτρανα ότι οι μεγάλοι ηθοποιοί αναδεικνύονται ακόμη και από μικρούς ρόλους. Εκφραστικοί, και επιβλητικοί αμφότεροι, με απόλυτο έλεγχο της χιουμοριστικής πλευράς των ηρώων τους. Ειδικά μετά την αποκάλυψη της απάτης της Ιφιγένειας, δίνουν και οι δύο τον καλύτερο τους εαυτό.

Και τώρα πάμε στον Χορό. Και εδώ φτωχαίνουν τα λόγια μπροστά στο πόσο έξοχη δουλειά έχει γίνει με τον Χορό αυτής της παράστασης. Κορυφαία, η καθηλωτική Κίττυ Παϊταζόγλου, η οποία μας πρόσφερε και τις απαραίτητες ανάσες σε σκηνές με έντονη φόρτιση αλλά και στιγμές συγκίνησης. Εξαιρετικές βέβαια και οι υπόλοιπες έξι του Χορού. Γλαφυρές απαγγελίες, καθάριες.

Δημιούργησαν ένα κλίμα μυσταγωγίας σε πολλά σημεία. Ανθρώπινες ασπίδες της Ιφιγένειας, μακριά κι εκείνες από τον τόπο τους και τους ανθρώπους που αγαπούν, μας μεταφέρουν τα νοσταλγικά τους συναισθήματα καθ’ όλη την διάρκεια της παράσταση. Η μουσική διδασκαλία του Άγγελου Τριανταφύλλου αλλά και η πρωτότυπη μουσική του, αξίζουν ένα μεγάλο χειροκρότημα.

Για το τέλος κράτησα μια στ’ αλήθεια σπουδαία στιγμή της παράστασης, η οποία δεν είναι άλλη από την είσοδο της Χαρούλας Αλεξίου, η οποία ως θεά Αθηνά, ντυμένη στα λευκά, έρχεται για να φέρει την κάθαρση.

Και πάλι σε αυτό το σημείο μένω άναυδη με την σκηνοθετική δεινότητα του Γιώργου Νανούρη, ο οποίος τοποθέτησε με μια τρομερή αρμονία στην σκηνή, την σπουδαία Ελληνίδα ερμηνεύτρια, της οποίας η παρουσία μας κατέκλυσε με δέος.

Η Χάρις Αλεξίου αποδίδει εξαίσια την Θεά Αθηνά, την επιβλητικότητα, την σοφία, την προστατευτικότητα της. Δείχνει έλεος στον Θόα και λυτρώνει την Ιφιγένεια και τον Ορέστη. Απόκοσμα φωτισμένη με φόντο πυκνούς λευκούς καπνούς και με απόλυτα μετρημένες εκφραστικές κινήσεις είναι χωρίς αμφιβολία η καλύτερη Θεά Αθηνά που έχω δει.

Συνοψίζοντας, η «Ιφιγένεια η εν Ταύροις» με την «ματιά» του Γιώργου Νανούρη είναι μια σπουδαία στιγμή για το θέατρο, ένα «μάθημα» σεβασμού προς τους αρχαίους μας ποιητές. Ο θίασος του, μια καλοκουρδισμένη ορχήστρα, που αξιοποιεί κάθε στοιχείο αυτού του τόσο ξεχωριστού έργου του Ευριπίδη. Το ελληνικό θέατρο χρειάζεται περισσότερους σκηνοθέτες σαν τον Γιώργο Νανούρη. Έχει ανάγκη την υψηλή του αισθητική, την ενέργεια και την πειθαρχημένη μελέτη πάνω σε κάθε έργο που «ακουμπά».

Το πιο ζεστό χειροκρότημα

Το κοινό της Αρχαίας Ολυμπίας, έδωσε στον σκηνοθέτη και του ηθοποιούς το πιο θερμό του χειροκρότημα. Μπορεί να ακούγεται κλισέ, όμως με το χέρι στην καρδιά σας λέω πως είχα πολλά χρόνια να νιώσω το κοινό της περιοχής μου να χειροκροτά με τέτοια ζέση και τέτοια διάρκεια. Εύχομαι να έχουμε την χαρά και την τύχη να απολαμβάνουμε τέτοιες παραστάσεις κάθε καλοκαίρι.


Υ.Γ. 1: Οφείλω να αποδώσω τα εύσημα στην εξαιρετική διοργάνωση του Διεθνούς Φεστιβάλ Αρχαίας Ολυμπίας, και για την τήρηση όλων των απαραίτητων μέτρων για την προστασία τόσο του κοινού όσο και των συντελεστών της παράστασης.

Υ.Γ. 2: Η παράσταση «ανέβηκε» και στο Αρχαίο Θέατρο Ήλιδας, στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Αρχαίας Ήλιδας (διαβάστε περισσότερα ΕΔΩ).


Μετάφραση: Γιώργος Ιωάννου

Σκηνοθεσία: Γιώργος Νανούρης

Μουσική: Άγγελος Τριανταφύλλου

Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος

Σκηνικά: Μαίρη Τσαγκάρη

Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη

Βοηθός σκηνοθέτη: Γιώργος Παπαδάκης

Βοηθοί μουσικού: Στέλλα Ζιοπούλου, Αρχοντούλα Μαρούση, Μαργαρίτα Χαλακατεβάκη

Βοηθός σκηνογράφου: Κατερίνα Σιώσιου

Τρισδιάστατος σχεδιασμός σκηνικού: Γιώργος Κατσούγκρης

Κατασκευή γυναικείων κοστουμιών:  Moutaki

Παίζουν: Λένα Παπαληγούρα (Ιφιγένεια), Μιχάλης Σαράντης (Ορέστης), Νίκος Ψαρράς (Θόας), Πυγμαλίων Δαδακαρίδης (Αγγελιοφόρος), Προμηθέας Αλειφερόπουλος (Πυλάδης), Κίττυ Παϊταζόγλου (Κορυφαία Χορού) και η Χάρις Αλεξίου (Αθηνά)

Χορός: Νικόλ Κουνενιδάκη, Μαρία Κωνσταντά, Άννα Κωνσταντίνου, Δανάη Πολίτη, Βιβή Συκιώτη, Αρετή Τίλη

Παραγωγή: Το ΘΕΑΤΡΟ

Διεύθυνση παραγωγής: Θεοδώρα Καπράλου

Όλη η επικαιρότητα