Αρθρογραφία

Η σημασία του γέλιου στη ζωή μας

Ακούστε το άρθρο

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα έχουν γίνει πολλές προσπάθειες από αξιόλογους φιλόσοφους, όπως ο Νίτσε ή ο Κάντ, να οριστεί το κωμικό, η κωμωδία και η διαφορά της από την τραγωδία και το γέλιο. Οι ορισμoί αυτοί, παρόλο που διαφέρουν μεταξύ τους, παρουσιάζουν πολλά κοινά σημεία. Η κωμωδία είναι μία μίμηση των πιο συνηθισμένων ανθρώπων, όχι όμως σε όλα τους τα ελαττώματα, αλλά σε ένα, στο κωμικό. Το κωμικό δηλαδή, είναι ένα λάθος και μια ασχήμια, ανώδυνη και αβλαβής. Προκαλείται όταν διαψεύδεται ξαφνικά μια έντονη προσδοκία μας. Η διάψευση αφορά ένα αντικείμενο που δεν μας ενδιαφέρει σοβαρά, γιατί διαφορετικά προκαλείται θλίψη και όχι ευθυμία. Όμως, στοιχείο κωμικό μπορεί να αποτελέσει και κάτι μικρό και ασήμαντο, όταν του προβάλλουμε την αξίωση ότι είναι κάτι μεγάλο και γεμάτο σημασία. Ξαφνικά και απρόοπτα αποκαλύπτεται αυτό που πραγματικά είναι. Η διάψευση αυτή προκαλεί το γέλιο. Το κωμικό δεν έχει μόνο ως αντικείμενο τη σάτιρα και τα αστεία θέματα, αλλά και πένθιμα, ώστε να αφαιρεθεί κάπως το βάρος της θλίψης από ένα θλιβερό γεγονός και να δειχθεί μια καλοκάγαθη διάθεση παρηγορης συμπόνιας στους θλιμμένους και στους πονεμένους. Για να καταλάβουμε το γέλιο, θα πρέπει να το τοποθετήσουμε στο φυσικό του περιβάλλον που είναι η κοινωνία. Πρέπει προπάντων να καθορίσουμε τη χρήσιμη λειτουργία του, που είναι μία κοινωνική λειτουργία.Σύμφωνα με τον Νίτσε, γέλιο σημαίνει να είσαι χαιρέκακος, αλλά με καλή έννοια. Το γέλιο και το κωμικό μπορεί να οριστεί και ως «γκροτέσκο», δηλαδή χονδροειδές (γελοίο). Το γέλιο που προκαλείται από το γκροτέσκο κωμικό συγγενεύει με την αθώα ζωή και την απόλυτη χαρά. Ένας άλλος τρόπος για να προκαλέσει κανείς το γέλιο είναι η σάτιρα. Η σάτιρα από τη μια μεριά ξεσκεπάζει την ανοησία και από την άλλη καυτηριάζει το κακό. Χαρακτηριστικό είδος σάτιρας αποτελεί ο Καραγκιόζης. Ο Καραγκιόζης είναι ο πρωταγωνιστής του ελληνικού θεάτρου σκιών. Το θέαμα αυτό έχει ρίζες στην εποχή της τουρκοκρατίας. Ο Καραγκιόζης αναπαριστά τον Έλληνα εκείνης της εποχής. Αρχικά αποτέλεσε περιθωριακό θέαμα, στα τέλη όμως του 19ου αιώνα απέκτησε νέα μορφή και περιεχόμενο. Αγαπήθηκε πολύ από τους Έλληνες γιατί μαζί με τους «συμπρωταγωνιστές» του, και κυρίως τον Χατζιαβάτη, σατίρισε έναν τρόπο ζωής με αναφορές σε όλες τις κοινωνικές τάξεις.

Ωστόσο, οι περισσότεροι άνθρωποι σπάνια γελούν ή χαμογελούν. Αυτό συμβαίνει γιατί επικρατεί η άποψη πως αυτός που γελά πολύ είναι λιγότερο έξυπνος, σε σχέση με κάποιον άλλον, που είναι συνεχώς σοβαρός. Για κάποιο λόγο έχουμε συνδέσει την ευφυϊα με τη σοβαρότητα και θεωρούμε ότι όσο πιο σοβαροφανώς μιλάμε ή ενεργούμε, τόσο περισσότερο ευφυείς είμαστε.
Έχετε σκεφτεί όμως πόσο δύσκολο είναι να κάνετε κάποιον να γελάσει; Δεν είναι τυχαίο που η κωμωδία θεωρείται το πιο δύσκολο είδος για τους ηθοποιούς και τους συγγραφείς.
Όταν μας συμβαίνει κάτι δυσάρεστο θεωρείται λογικό και αυτονόητο να στεναχωριόμαστε. Πόση ευστροφία όμως απαιτείται για να πράξει κάποιος το αυτονόητο; Αντίθετα απαιτείται εξαιρετική ευστροφία για να απεγκλωβιστούμε από την ιδιωτική μας λογική και να δούμε την εύθυμη όψη μιας κατάστασης.
Θεωρητικά, οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε ότι η ανησυχία για ένα πρόβλημα δεν θα μας ωθήσει στην εύρεση της λύσης. Το πιθανότερο είναι να μας εξωθήσει σε δεινότερη θέση διπλασιάζοντας το φορτίο στις πλάτες μας. Υπό την επήρεια της ανησυχίας αισθανόμαστε περισσότερο άγχος και πίεση. Και υπό τη δαμόκλειο σπάθη της πιέσεως εύλογα είμαστε πια ενεργειακά πιο φτωχοί.
Αναντίρρητα και δυστυχώς βέβαια, το γέλιο δεν μειώνει το πρόβλημα. Διαλύει όμως την ανησυχία και το πρόσθετο άγχος. Με το γέλιο δεν απομακρυνόμαστε από τη λύση του προβλήματος. Ουσιαστικά η ευφυϊα μας κινητοποιείται, ώστε να επέλθει μία διαφορετική διαχείριση δυνατοτήτων.
Απεγκλωβιζόμαστε από την αυτοπαγίδευσή μας στο ναρκοπέδιο της σοβαροφανούς ιδιωτικής μας λογικής.
Ως γνωστόν τα προβλήματα πάντα συμπορεύονται παράλληλα με τις λύσεις. Από όσες περισσότερες πλευρές, οπτικές, δούμε, εξετάσουμε κάτι, τόσες περισσότερες πιθανότητες έχουμε να ανακαλύψουμε τη λύση. Το γέλιο δρα ανέγγιχτα ως ιχνηλάτης υποδεικνύοντας μας το ορθό μονοπάτι για το δρόμο της λύσης του κάθε προβλήματος.
Γέλα, καρδιά μου, γέλα. Βρες χρόνο να γελάς, αυτό είναι η μουσική της ψυχής.Γιάννης Ρίτσος, 1909-1990, Έλληνας ποιητής

Όλη η επικαιρότητα