Πανελλήνιες 2021 – Αρχαία Ελληνικά: Σχολιασμός και απαντήσεις από τα «Φροντιστήρια Καίσαρης»

Tα θέματα που κλήθηκαν να λύσουν οι υποψήφιοι των Πανελλαδικών Εξετάσεων των ΓΕΛ στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών (Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών):

• Στο διδαγμένο κείμενο οι μαθητές είναι απόσμασμα από τον Πρωταγόρα του Πλάτων.

Πρόκειται για έναν διάλογο που γράφτηκε στην πρώτη σωκρατική περίοδο της συγγραφικής του δραστηριότητας και αναφέρεται στους ηθικούς κινδύνους που ελλοχεύουν για όσους νέους υποστούν την παιδαγωγική επίδραση των σοφιστών.

• Στο αδίδακτο κείμενο έπεσε κομμάτι από την Απολογία Σωκράτους, του Ξενοφών.

Δείτε εδώ τα θέματα των Αρχαίων.

Σχολιασμός από τα Φροντιστήρια Καίσαρης:

Τα φετινά θέματα των Αρχαίων Ελληνικών χαρακτηρίζονται σε γενικές γραμμές βατά, κατανοητά και δεν προβλημάτισαν ιδιαίτερα τους υποψηφίους. Το Γνωστό κείμενο που δόθηκε προς εξέταση προερχόταν από τον Πρωταγόρα του Πλάτωνα.

Οι ερωτήσεις που το συνόδευαν εξαντλούσαν τα υπό διαπραγμάτευση θέματα αλλά δεν παρουσίαζαν αυξημένο βαθμό δυσκολίας καθώς οι απαντήσεις μπορούσαν να αντληθούν από το πρωτότυπο κείμενο.

Οι ερωτήσεις κατανόησης, η άσκηση εισαγωγής και οι λεξιλογικές δεν παρουσίαζαν δυσκολίες ως προς την απάντησή τους. Τέλος, η παρατήρηση που αφορούσε το παράλληλο προϋπέθετε κριτική ικανότητα. Το απόσπασμα του αγνώστου κειμένου από το έργο του Ξενοφώντα Απολογία Σωκράτους είχε νοηματική συνοχή και οργάνωση με αποτέλεσμα να διευκολύνει τους μαθητές στην μετάφρασή του αλλά και στην ερμηνευτική ερώτηση που τους ζητήθηκε.

Οι γραμματικές παρατηρήσεις δεν παρουσίαζαν ιδιαίτερες «παγίδες», καθώς προέρχονταν στο σύνολό τους από ύλη που οι μαθητές έχουν διδαχθεί στις προηγούμενες τάξεις.

Τέλος, η επιλογή των όρων του κειμένου για συντακτική αναγνώριση αλλά και η αναγνώριση και η μετατροπή του υποθετικού λόγου δεν προβλημάτισε τους μαθητές που είχαν εξασκηθεί επαρκώς στο συγκεκριμένο τύπο άσκησης.

Οι απαντήσεις από τα Φροντιστήρια Καίσαρης:

ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Α1.α.

1.Σ «πολιτικήν γάρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική»

2.Σ  «Ζεύς οὖν δείσας περί τῷ γένει ἡμῶν μη ἀπόλοιτο πᾶν»

3. 3. Λ «εἷς ἔχων ἰατρικήν πολλοῖς ἱκανός ἰδιώταις και οἱ ἄλλοι δημιουργοί»

   β.1. Η αντωνυμία αὐτῶν αναφέρεται στην λέξη θηρίων του αρχαίου κειμένου.

2. 2. Το επίρρημα οὕτω  αναφέρεται στη φράση ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται.

Β1.

Ο Δίας, για να διασφαλίσει την προοπτική επιβίωσης των ανθρώπων που διέτρεχαν άμεσο κίνδυνο αφανισμού, αποφασίζει να τους προσφέρει τήν αἰδῶ καί τήν δίκην μέσω του Ερμή. Έτσι, θα είναι δυνατή η συγκρότηση κοινωνιών και η περαιτέρω ανάπτυξη του πολιτισμού. Στο κείμενο δεν παρουσιάζονται όμως ως θεότητες, αλλά ως ηθικές ιδιότητες ή αξίες, που μοιράζονται και διδάσκονται στους ανθρώπους. Η αἰδώς, (σχόλιο βιβλίου, φάκελος υλικού, σελ 61) αποτελεί το αίσθημα σεβασμού ενός μέλους της κοινότητας έναντι των υπολοίπων, όλες οι ηθικές αναστολές και φόβοι που προφυλάσσουν τον άνθρωπο από αντικοινωνική συμπεριφορά (με άλλα λόγια: ο αυτοσεβασμός, η ντροπή που νιώθει ο άνθρωπος όταν έχει προβεί σε τέτοια συμπεριφορά). Σε ένα λεξικό με τον τίτλο Ὅροι, το οποίο ανάγεται στην πλατωνική Ακαδημία, η αἰδώς ορίζεται ως «εκούσια υποχώρηση από απερίσκεπτη συμπεριφορά, σύμφωνα με το δίκαιο και αυτό που φαίνεται καλύτερο· εκούσια κατανόηση του καλύτερου· προσοχή για αποφυγή της δικαιολογημένης επίκρισης» (412c). Το δίπολο των αρετών αἰδὼς καὶ δίκη ισοδυναμεί με το σωφροσύνη καὶ δικαιοσύνη, το οποίο χρησιμοποιεί ο Πρωταγόρας στο επιμύθιο του λόγου του.

Με τον όρο Δίκη εννοείται τo συναίσθημα της δικαιοσύνης , ο σεβασμός των δικαιωμάτων των συνανθρώπων μας και η αποκατάσταση τους όταν αυτά καταστρατηγούνται. Η δίκη δηλαδή μπορεί να ταυτιστεί με την έμφυτη αντίληψη για το δίκαιο, το σωστό και το νόμιμο.Στο συγκεκριμένο απόσπασμα η λέξη δίκη δεν χρησιμοποιείται με τη σημασία της δικαστικής διαδικασίας. Βρίσκεται κοντά στην αρχική της σημασία· δίκη: το ορθό, το δίκαιο. Κατά προέκταση, η δίκη δηλώνει εδώ την έμφυτη αντίληψη για το σωστό, το κοινό περί δικαίου αίσθημα.(σχόλιο βιβλίου φάκελος υλικού, σελ 6)

Αυτά τα δύο συναισθήματα εξασφαλίζουν την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, τον εμποδίζουν να συμπεριφέρεται εγωιστικά, μισαλλόδοξα και ατομικιστικά και συμβάλλουν στην εμπέδωση της πολιτικής ενότητας και κοινωνικής αρμονίας. Χρειάζεται βέβαια να διευκρινισθεί ότι οι δύο αξίες δόθηκαν ως πρότυπα που έπρεπε να κατακτηθούν από τους ανθρώπους με τη λογική και τον προσωπικό αγώνα. Άλλωστε ο Δίας, αν και κατείχε την πολιτική τέχνη, δεν τη δώρισε στον άνθρωπο. Αντίθετα δώρισε την αἰδὼ και τη δίκη για να εξοικονομήσει την πολιτική τέχνη μόνος του ο άνθρωπος με τον προσωπικό αγώνα του. Όταν οι άνθρωποι γνωρίσουν σε βάθος τις έννοιες αυτές, που προβάλλονται ως αιτήματα της ηθικής, και είναι σε θέση να τις πραγματώσουν στις σχέσεις τους, τότε η οργάνωση της πολιτικής κοινωνίας θα στηρίζεται σε αυτές. Η πολιτεία που θεμελιώνεται σε αυτές είναι δημοκρατική, γιατί ο αμοιβαίος σεβασμός και το αίσθημα δικαιοσύνης των πολιτών εμπεδώνει την εμπιστοσύνη μεταξύ τους και με την πολιτεία και εξασφαλίζει ισορροπία στις σχέσεις τους.

Β2.

Ο Πρωταγόρας τελειώνει τον μύθο με τον Δία να επιβάλλει αυστηρά την ανάγκη της καθολικότητας της πολιτικής αρετής και μάλιστα με την ποινή του θανάτου δηλώνοντας έτσι την πολύ μεγάλη σημασία που δίνει στις αξίες της αιδούς και της δίκης για τη συγκρότηση και τη διατήρηση της πολιτείας. Η εντολή του Δία για την επιβολή της θανατικής ποινής παρουσιάζεται με τις παρακάτω γλωσσικές επιλογές: Εναλλαγή ευθέος και πλαγίου λόγου  «Ἐπὶ πάντας», ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων» , Επαναληψεις των λέξεων πάντας… πάντες και πόλεις…πόλεως  και με Αντίθεση: πάντες – ὀλίγοι. Η σημασία και η αυστηρότητα του νόμου του Δία τονίζεται από επίσης και από την επιβολή θανατικής ποινής («κτείνειν ὡς νόσον πόλεως») σε όποιον δεν συμμορφώνεται στις εντολές του. Επίσης η παρομοίωση όποιου δεν συμμετέχει στην πολιτική αρετή με αρρώστια της πόλης υποδηλώνει ότι αποτελεί κίνδυνο γι’ αυτή και πρέπει να θανατωθεί για να διαφυλαχθεί η τάξη και η ισορροπία του συνόλου. Ο Δίας ζητάει το απόλυτο και το απαιτεί με αμείλικτη σκληρότητα. Επιπλέον η επιβολή της ποινής του θανάτου από τον Δία, και συνεπώς η αδυναμία του να εξασφαλίσει την καθολικότητά τους, δείχνει ότι οι αξίες της αιδούς και της δίκης δεν είναι έμφυτες, γιατί δεν αποτελούσαν γνώρισμα της αρχικής ανθρώπινης φύσης και ότι ο σκληρός νόμος που τις επιβάλλει είναι «έργο του χρόνου, της πικρής πείρας και της ανάγκης». Με αυτόν τον τρόπο οι πολίτες διαμορφώνουν κοινωνικοπολιτική συνείδηση και αναδεικνύονται υπεύθυνοι για τη χρηστή διοίκηση, αφού αυτή εξαρτάται από το δικαίωμά τους να έχουν βαρύνουσα άποψη για τη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων.

Β3.

1. Λ

2.Λ

3.Σ

4.Σ

5.Λ

Β4.α.

1.ε

2.γ

3.στ

4.ζ.

5.η

6.α

Β4.β

Ο Σωκράτης δεν διέφθειρε τους  νέους που τον ακολουθούσαν.

Ο δημιουργός των Ηθικών Νικομαχείων είναι ο Αριστοτέλης.

Β5.

Σύμφωνα με το παράλληλα κειμενο αυτοί που καθορίζουν τους νόμους είναι οι αδύνατοι άνθρωποι, δηλαδή οι πλειοψηφία. Αυτοί καθορίζουν τα πάντα στη ζωή τους με αποκλειστικό κριτήριο τους εαυτούς τους και το συμφέρον τους. Η άποψη όμως του  Καλλικλή είναι άντιθετη. Δηλαδή θεωρεί  ότι είναι δίκαιο οι δυνατοί να εχουν περισσότερα από τους αδύναμους.Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα οι άνθρωποι όταν συνενώνονταν και σχημάτιζαν τις πρώτες κοινωνίες, αδικούσαν ο ένας τον άλλον, επειδή δεν είχαν την πολτική τέχνη. Έτσι πάλι διασκορπίζονταν και κινδύνευαν με αφανισμό από τα θηρία. Επομένως ο Πρωταγόρας αποδίδει τη αδικία στην ελλειψη της πολιτικής τεχνης

Γ1. Ο Άνυτος λοιπόν, εξ αιτίας της κακής αγωγής του γιου του και της δικής του απερίσκεπτης υπεροψίας, ακόμα και ύστερα από το θάνατο του έχει κακή φήμη. Ο Σωκράτης πάλι επειδή εξύψωνε τον εαυτό του μέσα στο δικαστήριο, προσέλκυσε το φθόνο κι έκανε τους δικαστές να τον καταδικάσουν σε θάνατο. Σ’ εμένα όμως φαίνεται ότι έτυχε τη μοίρα που αγαπούν οι θεοί.

Γ2. Ο Ξενοφώντας μέσα στην Απολογία του υποστηρίζει ότι ο Σωκράτης επέδειξε ψυχική δύναμη «ἐπεδείξατο δὲ τῆς ψυχῆς τὴν ῥώμην», γιατί όταν αποφάσισε ότι γι’ αυτόν ήταν καλύτερο να πεθάνει παρά να εξακολουθήσει να ζει ακόμα «τὸ τεθνάναι αὐτῳ κρεῖττον εἶναι», όπως ακριβώς ποτέ δεν ήταν αντίθετος σε κάτι που θεωρούσε αγαθό «ὥσπερ οὐδὲ πρὸς τἆλλα τἀγαθά», ούτε και μπροστά στο θάνατο έδειξε δειλία, αλλά εύθυμα και τον δέχτηκε και πλήρωσε το χρέος του σ’ αυτόν. Η συμπεριφορά του κρίνεται αξιομνημόνευτη από τον Ξενοφώντα και πάντα θα επαινεί τη γενναιότητά του και τη σοφία του «ἐκεῖνον ἐγώ τὸν ἄνδρα ἀξιομακάριστον νομίζω».

Γ3. α) «ἡμῖν μέν οὖν δοκεῖ θεοφιλεστέρων μοιρῶν τετυχηκέναι· τῶν μέν βίων τὰ χαλεπώτερα»  

β) γνῶθι, ζῆ (ζῆθι), τεθνηκώς /τεθνεώς ἴσθι

Γ4.  α) «διὰ τὸ μεγαλύνειν»: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στην μετοχή «ἐπαγόμενος»

«τοῦ ζῆν»: έναρθρο απαρέμφατο, ως γενική συγκριτική (β ΄όρος σύγκρισης) από το συγκριτικού βαθμού επίθετο «κρεῖττον»

«τοῦ ἀνδρὸς»: γενική κτητική, ως ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός στα ουσιαστικά «τήν σοφίαν» και « την γενναιότητα» (προσδιορίζει λέξεις που φανερώνουν προτέρημα)

«ἀξιομακαριστότατον»: κατηγορούμενο στο αντικείμενο «τὸν ἄνδρα» του δοξαστικού ρήματος «νομίζω»

β) ΥΠΟΘΕΣΗ: εἰ συνεγένετο (εἰ + Οριστική)

ΑΠΟΔΟΣΗ: νομίζω

ΕΙΔΟΣ: Πραγματικό

ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ

ΥΠΟΘΕΣΗ: ἐάν, ἄν, ἤν συγγένηται (ἐάν + Υποτακτική)

ΑΠΟΔΟΣΗ: νομιῶ (Οριστική Μέλλοντα)

ΕΙΔΟΣ: Προσδοκώμενο