Σπάνιος θησαυρός στο παλιό σχολείο της Καλίδονας: «Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδος του Άνθιμου Γαζή»

Γράφει η Τριανταφυλλιά Νιάρχου, Πρόεδρος του Πολιτιστικού Σύλλογος Καλίδονας “Σάρενα”:

Το σχολείο της Καλίδονας είχε θησαυρούς από τους δασκάλους που πέρασαν, τους βρήκαμε τους αξιοποιήσαμε και εξακολουθεί σήμερα ως Λαογραφικό Μουσείο να έχει θησαυρούς ανεκτίμητης αξίας. Ένα θησαυρός που δέσποζε κρεμασμένος στον τοίχο του Γραφείου του Δασκάλου ήταν και ο «ΠΙΝΑΞ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΙΜΟΥ ΓΑΖΗ ΕΚΔΟΘΕΙΣ ΑΠΌ ΤΟΝ ΦΡΑΝΣΟΥΑ ΜΥΛΛΕΡ ΑΦΙΕΡΩΘΕΙΣ ΤΩ ΓΕΝΕΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΝ ΕΤΗ 1810 ΕΝ ΒΙΕΝΝΗ».

Με αφορμή τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο παίρνω αφορμή και θα σας παραθέσω τα πιο σημαντικά κομμάτια κατά την άποψή μου, από τα λόγια του κ. Μ. ΧΑΤΖΗΦΩΤΗ, που συνόδευε το συγκεκριμένο γεωγραφικό πίνακα. Παρουσιάζει την ιστορία της χάρτας και τους λόγους που δημιουργήθηκε. Κρίνουμε ότι τα στοιχεία είναι σημαντικά και οφείλουμε να τα μεταλαμπαδεύσουμε στις επόμενες γενιές προκειμένου να αποτελέσουν εργαλεία για την εθνική τους ενδυνάμωση, το πατριωτικό τους πνεύμα και την εν γένει εξέλιξή τους.

«Πάμπολλοι ιστορικοί συγγραφείς έχουν καταπιασθεί ως σήμερα με τη διερεύνηση των παραγόντων που έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο για τη μεγάλη Ελληνική Επανάσταση του 1821, με τις συνθήκες που οδήγησαν την εθνεγερσία, με την προετοιμασία του Ιερού Αγώνα. Και όπως είναι φυσικό γράφτηκαν ποικίλες θεωρίες και υποστηρίχθηκαν διάφορες απόψεις. Αν ωστόσο για άλλα θέματα υπήρξαν διαφωνίες, όλοι συμφωνούν ότι ο Ελληνικός Διαφωτισμός συνετέλεσε σημαντικά στο να ωριμάσει σε πανελλήνιο κλίμακα η ιδέα για ξεσηκωμούς εναντίον των κατακτητών. Επρόκειτο για μια λαμπρή περίοδο στην ελληνική ιστορία με φωτισμένες συνειδήσεις και εθνεγερτικές αγωνιστικές μορφές. Χαρακτηριστικό είναι ότι όχι μόνο ο Ρήγας αλλά και ο Αδαμάντιος Κοραής, ο μεγάλος αυτός λόγιος του σπουδαστηρίου, έγραψε θούριο, κατώτερο ίσως σε ποιητική έμπνευση, αλλά το ίδιο φλογερό στις επιδιώξεις και στα οράματά του. Το ανέβασμα του γένους είχε σκοπό την εθνική απελευθέρωση. Ακόμη και οι αρχαϊστές, έβλεπαν την αναβίωση και αποτίναξη του ξένου ζυγού. Για να γίνει όμως αυτό έπρεπε οι Έλληνες να επιτύχουν πρώτα την εθνική τους αυτογνωσία κι αυτό ήταν δυνατό μόνο με την πλήρη γνωριμία του ελληνικού παρελθόντος, του λαμπρού ελληνικού παρελθόντος και του ελληνικού χώρου του ένδοξου ελληνικού χώρου, που υπήρξε θέατρο μεγάλων ιστορικών γεγονότων. Ανάμεσα σε εκείνους που αντιλήφθηκαν έγκαιρα την αξία των γεωγραφικών γνώσεων είναι ο Θεσσαλός Αρχιμανδρίτης, διδάσκαλος του Γένους και αγωνιστής της Επαναστάσεως Ανήθικος Γαζής ( 1758-1828). Ο Γαζής ήταν ένας ζωντανός ιερωμένος, που οπωσδήποτε προσέφερε υπηρεσίες στην πνευματική αφύπνιση του Ελληνισμού, με το περίφημο περιοδικό που εξέδωσε, τον “Λόγιο Ερμή”, με το “Λεξικόν Ελληνικόν”, με τα βιβλία του, με το σχολείο που ίδρυσε στις Μηλιές μαζί με τον Κωνσταντά, που και αυτός ήταν ιερωμένος. Και δεν ήταν μόνοι. Η εκκλησία έδωσε σε όλο το διάστημα της Τουρκοκρατίας μεγάλες μορφές στο Έθνος. Η ίδια πρώτα από όλα ως θεσμός διατήρησε τον ελληνικό εθνισμό σε μια περίοδο όπου η κρατική και πολιτική του υπόσταση είχε διαλυθεί.. Στους φωτισμένους κληρικούς ‘ανήκε και ο Άνθιμος Γαζής. Είχε ανησυχίες και διορατικότητα και συνέλαβε σωστά τις εθνικές ανάγκες. Δεν είναι λίγο ότι το περιοδικό που εξέδωσε, στην δεύτερη ιδίως περίοδο του, όταν το διεύθυναν ο Φαρμακίδης και ο Κοκκινάκης, έγινε κατ εξοχήν όργανο της κοραϊκής παρατάξεως. Ήταν η εποχή που είναι γνωστή στην ιστορία της παιδείας μας, ως  “μάχη των φυλλαδίων”.

Αλλά και στην επανάσταση προσέφερε ο Γαζής παρά τις αρχικές αντιρρήσεις του για το κατάλληλο της ώρας, έδρασε ως Φιλικός, εμψύχωσε τους συμπατριώτες του Θεσσαλούς, πήγε σε άλλες περιοχές, τις ξεσήκωσε κι όταν έφτασε η στιγμή ζώστηκε τα φυσεκλίκια και οδήγησε τη Θεσσαλομαγνησία στον μεγάλο ξεσηκωμό. Δίκαια για αυτό ο Διονύσιος Κόκκινος του αναγνωρίζει ρόλο πρωτεργάτη στην προετοιμασία του Ιερού Αγώνα. Εκτός από όλα αυτά ο Γαζής εξέδωσε διάφορά γεωγραφικά έργα και χάρτες. Ένα από τα έργα αυτά με μεγάλη σίγουρα χρησιμότητα για τον καιρό που βγήκε (1810) είναι ο “Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδας”, η χάρτα που επιμελήθηκε και επεξέτεινε τους οραματισμούς του Ρήγα, περιλαμβάνοντας επί πλέον την Κύπρο και την Σικελία, που δεν υπήρχαν στη μεγάλη χάρτα του πρωτομάρτυρα της Ελευθερίας στην οποία και βασίσθηκε. Η Χάρτα αυτή ανατυπώθηκε το 1969 από το Κέντρο Μείζονος Ελληνισμού με σχόλια που ως προς τα γεωγραφικά στοιχεία αντλήσαμε από τις έρευνες του Γ.Λαϊου »

Αντιλαμβανόμαστε φυσικά ότι ο Ελληνικός διαφωτισμός, συνειδητοποίησε πως για να μπορέσει ένα έθνος να ελευθερωθεί και να αποκτήσει ψυχικέ και πνευματική δύναμη είναι σημαντικό η αναγνώριση και η επαφή με τις ρίζες μας. Η χάρτα είναι μνημείο μιας μεγάλης για το έθνος μας εποχής, και έχει αναμφισβήτητη αξία. Θα πρέπει πάντα να έχουμε στην άκρη του μυαλού μας το εθνικό κριτήριο , γιατί ό,τι εθνικό είναι και αληθινό.

Ευχή και προτροπή μας, οι νέες γενιές να ανατρέχουν στο υγειές παρελθόν και να παίρνουν παραδείγματα αγωνιστικότητας, θάρρους, διεκδικήσεων και αγάπης για την Πατρίδα.