Φανατισμός: Επικίνδυνο και διαλυτικό φαινόμενο

Αναντίρρητα ο φανατισμός είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται από τα πρώτα στάδια της κοινωνικής συμβίωσης του ανθρώπου και εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να χαρακτηρίζει τόσο μεμονωμένα άτομα, όσο και ολόκληρες ομάδες ατόμων.

Είναι η παθολογική υποστήριξη των ιδεών και απόψεών μας πάνω σε θέματα που επεκτείνονται σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής. Ο φανατισμένος άνθρωπος μένει προσκολλημένος στις ιδέες του και τις υποστηρίζει με λόγια και πράξεις που χαρακτηρίζονται από μια απολυτότητα και δεν επιδέχονται την παραμικρή αντίρρηση.

Τυφλωμένος από το πάθος του φανατισμού κόβει κάθε δεσμό με το διάλογο και τη δημιουργική ανταλλαγή γνωμών και απόψεων, απορρίπτει κάθε διαλεκτική συζήτηση και γίνεται τυφλό όργανο της μισαλλοδοξίας.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα του φανατισμένου είναι η άκριτη και αβασάνιστη υιοθέτηση μιας γνώμης, μιας ιδέας, μιας πίστης, ενός ιδανικού, που τον κάνει άβουλο και παθιασμένο οπαδό, ετεροκατευθυνόμενο και ετεροκίνητο, στο βωμό της εξυπηρέτησης και επικράτησης των πιστεύω του.

Στο σημείο αυτό επιβάλλεται να αναφέρουμε πως σε καμιά περίπτωση ο άνθρωπος δεν πρέπει να αγνοεί, αν επιθυμεί την επιστημονική αντιμετώπιση των προβλημάτων του, ότι ο κόσμος μας, φυσικός και κοινωνικός, υπόκειται στον αιώνιο νόμο της αλλαγής, της εξέλιξης και της προόδου. Τίποτα δεν παραμένει σταθερό και αναλλοίωτο, κάθε καινούργιο παλιώνει και παραχωρεί τη θέση του σε κάποιο άλλο νεότερο , αποτελεσματικότερο και επωφελέστερο. Υπάρχουν βέβαια και ορισμένες αξίες, ιδέες και ιδανικά που παραμένουν αναλλοίωτα και διατηρούν  το διαχρονικό τους χαρακτήρα, όπως για παράδειγμα , η ιδέα της ελευθέριας, η πίστη στην ανθρώπινη αξία, η επικράτηση της αλήθειας και της δικαιοσύνης, ο σεβασμός και η ηθική.

Όμως και σε αυτά τα ιδανικά επέρχονται αλλαγές που πηγάζουν από τις παραγωγικές συνθήκες και την εκάστοτε στάθμη του πολιτισμού. Αν λοιπόν ο άνθρωπος ξεκινήσει από αυτή τη διαπίστωση, θα αντιληφθεί ότι η εμμονή του και η μετά πάθους υποστήριξη των απόψεών του , είναι έξω από κάθε λογική, αφού παράλογο είναι να υποστηρίζει κάποιος κάτι που σε λίγο θα έχει υποστεί αλλοιώσεις και φθορές, οι οποίες θα έχουν αλλάξει την ουσία και το χαρακτήρα του. Αν επίσης ο άνθρωπος συνειδητοποιήσει ότι τα όρια της ατομικής λογικής είναι περιορισμένα και ότι η κατάκτηση της αλήθειας αποτελεί ύψιστο στόχο και συλλογική κυρίως ενέργεια ίσως γίνει πιο λογικός, πιο μετρημένος, λιγότερο εγωιστής, εμπαθής και φανατισμένος. Χωρίς να παραγνωρίζουμε την αξία του συναισθήματος, ο άνθρωπος πρέπει να βλέπει τα πράγματα περισσότερο με τη λογική και λιγότερο με το συναίσθημα και την καρδιά που συσκοτίζουν πολλές φορές την αλήθεια και καλλιεργούν το φανατισμό.

Ωστόσο θα ήταν σημαντική παράλειψη αν δεν τονίζαμε ότι ο φανατισμός είναι γέννημα πολλών παραγόντων και τα αίτιά του πρέπει να αναζητηθούν τόσο σε υποκειμενικούς όσο και σε αντικειμενικούς παράγοντες. Η αδυναμία πολλές φορές του ανθρώπου να κρίνει τα πράγματα, να εκτιμήσει καταστάσεις και να θεωρήσει την ουσία των φαινομένων τον οδηγούν στο σχηματισμό εσφαλμένων αντιλήψεων. Η έλλειψη πείρας, αρχών, εσωτερικών σταθερών και η συσκότιση της λογικής από τις εγωιστικές τάσεις, η αμάθεια, η απαιδευσία και η εξάρτηση από άλλους μπορούν να οδηγήσουν τον άνθρωπο στην ανελευθερία και το δογματισμό. Δεν είναι σπάνιο στην ιστορία των λαών ο φανατισμός να προέρχεται από την καλλιέργεια του κλίματος σωβινισμού και εθνικισμού.

Η αγάπη φυσικά για την πατρίδα, είναι ύψιστο χρέος κάθε πατριώτη και όλοι οι λαοί αγαπούν την πατρίδα τους. Όταν όμως η αγάπη αυτή ξεπερνά τα λογικά όρια και συνδυάζεται με εδαφικές διεκδικήσεις, παίρνει τη μορφή ελαττώματος και εστίας συγκρούσεων και αναταραχών. Εκεί όμως που ο φανατισμός ξεπέρασε κάθε όριο είναι ο χώρος της θρησκείας. Σε καμιά περίπτωση δεν θέλουμε να κρίνουμε αυτούς που πιστεύουν σε ένα δόγμα ή κάποια θρησκεία, αφού η ανεξιθρησκεία , πρέπει να αποτελεί απαράγραπτο δικαίωμα του κάθε ανθρώπου. Απλώς θέλουμε να τονίσουμε ότι ο θρησκευτικός φανατισμός ήταν αυτός που έστρεψε τους Ρωμαίους ενάντια στους Χριστιανούς και οδήγησε τους Δυτικούς σε εξορμήσεις κατά της Ανατολής με τη μορφή σταυροφοριών. Όλα αυτά, ο σκοταδισμός, ο πόλεμος κατά των απίστων, η μισαλλοδοξία μόνο σε μανιακές πράξεις οδηγούν και εξευτελίζουν την ανθρώπινη προσωπικότητα.

Είναι χρήσιμο επομένως να έχουμε υπόψη μας ότι είναι ολέθριο να εμμένουμε στις ιδέες μας και να ερχόμαστε σε αντίθεση με την αλήθεια. Η μονολιθική σκέψη, η άρνηση να βγούμε από το καβούκι μας, δείχνουν δειλία, καλλιεργούν το ήσυχο βόλεμα και προβάλλουν σαν φόβητρο το φόβο της απόρριψης των παλιών ιδεών και υιοθέτηση νέων. Η υγιής αμφισβήτηση είναι η βάση της πραγματικής αλήθειας και η αμφιβολία δεν είναι δειλία, αντίδραση και ματαιότητα. Τα πειράματα και οι αποδείξεις διαψεύδουν πολλές φορές την πράξη. Η πνευματική και ηθική τύφλωση, η ανάσχεση της έρευνας, η οπισθοδρόμηση και η μονολιθικότητα, η έξαρση των παθών, οι εμφύλιες διαμάχες, ο απανθρωπισμός είναι ελάχιστα από τα δεινά που προκαλεί ο φανατισμός σε άτομα και κοινωνίες.

Ορισμένοι πιστεύουν ότι οι κενές θεωρίες και τα πομπώδη κηρύγματα, η καλή διάθεση και η υποχωρητικότητα, μπορούν να βάζουν φραγμό στην ανθρώπινη εμπάθεια και μονολιθικότητα. Η γνώμη μας είναι ότι , εάν δεν αλλάξουμε τις συνθήκες ζωής, αν δεν προβούμε σε ριζικές αλλαγές της σημερινής κοινωνίας το φαινόμενο θα συνεχίσει και στο μέλλον να ταλανίζει άτομα και λαούς. Φανατισμένος γίνεται όποιος δεν μπορεί να συλλάβει το αληθινό νόημα της ζωής, να καταλάβει τους ανθρώπους και τα προβλήματά τους, ο εξωπραγματικός. Η θέση και η αντίθεση, η κατάφαση και η άρνηση, προάγουν το κλίμα της αντικειμενικής θεώρησης των πραγμάτων και των ιδεών.

Καταφαίνεται λοιπόν από τα παραπάνω πως μόνο αν εφαρμοστούν ο διάλογος και η κριτική σε όλες τις ανθρώπινες εκδηλώσεις, αν επικρατήσουν η πίστη στη δημοκρατία και η ακριβής αντίληψη του προορισμού του ανθρώπου και αν η οικογένεια και η παιδεία προωθήσουν την αυτοκριτική και την αυτογνωσία θα δημιουργηθούν σταθερότερες βάσεις για την αποδυνάμωση του φανατισμού. Στην αντίθετη περίπτωση δυστυχώς θα επαναλαμβάνονται συχνά δίκες τύπου Κολοκοτρώνη.