Αρθρογραφία

Η επιθετικότητα και η κατάθλιψη στον ψυχικό κόσμο των παιδιών

epithetikotita_kai_i_katathlipsi_ston_psyhiko_kosmo_ton_paidion.jpg
Ακούστε το άρθρο

Μιλώντας για επιθετικότητα εννοούμε τη φυσική ή λεκτική εκείνη συμπεριφορά που σκοπό έχει να βλάψει τους συνανθρώπους μας. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά προβλήματα του σύγχρονου δυτικού κόσμου και αποτελεί έναν από τους κύριους λόγους για τους οποίους τα παιδιά παραπέμπονται   σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας.  Στο σχολικό περιβάλλον η παρουσία μαθητών με επιθετική συμπεριφορά συνδέεται με την εγκατάλειψη του σχολείου, με την εμφάνιση συμπτωμάτων τραυματικού χαρακτήρα, με έλλειμμα κοινωνικών δεξιοτήτων και φτωχές ακαδημαϊκές επιδόσεις. Γενικότερα όμως οι διαταραχές διαγωγής μπορούν να συνδεθούν με ελλιπή ψυχοκοινωνική προσαρμογή στην εφηβική ηλικία και τη νεαρή ενήλικη ζωή που ενδέχεται να οδηγήσουν σε κατάχρηση και εξάρτηση από ουσίες, σε δικαστικές περιπέτειες και σε μια πλειάδα ψυχολογικών προβλημάτων και διαταραχών.

Σύμφωνα με τους ειδικούς τα παιδιά εισάγονται στις κοινωνικές καταστάσεις με μια βάση δεδομένων από μνήμες των προηγούμενων εμπειριών τους, μια παράμετρος της οποίας είναι τα διαπροσωπικά σχήματα ή τα σχήματα σχέσεων, δηλαδή οι προσδοκίες ενός ατόμου για τις χαρακτηριστικές αλληλεπιδράσεις που αναπτύσσει στην επαφή του με άλλα άτομα και προέρχονται από επαναλαμβανόμενες ή βασικές διαπροσωπικές συνδιαλλαγές ιδιαίτερα με τους σημαντικούς «άλλους». Τα διαπροσωπικά σχήματα που βοηθούν στην προσαρμογή είναι εξαιρετικής σημασίας στην κοινωνικοσυναισθηματική λειτουργία επειδή επηρεάζουν την επεξεργασία της κοινωνικής πληροφορίας και κατά συνέπεια τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς.  Έτσι ανάλογα με τις προηγούμενες εμπειρίες σχέσεων τα διαπροσωπικά σχήματα μπορεί να είναι θετικά ή αρνητικά φορτισμένα.   Όσο όμως περισσότερα αρνητικά σχήματα έχει συσσωρεύσει ένα παιδί τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα υπάρχει να εκδηλώσει δυσλειτουργικά κοινωνική συμπεριφορά και να βιώσει εμπειρίες απόρριψης από τους συνομηλίκους. Έρευνες, για παράδειγμα, καταλήγουν ότι παιδιά που αναμένουν από τις μητέρες τους να είναι αδιάφορες αναμένουν ανάλογη αδιαφορία και από τους συνομηλίκους τους. Στα παιδιά με επιθετικότητα τα αρνητικά μητρικά σχήματα συνδέονται επίσης με έναν εχθρικό τρόπο ερμηνείας των κοινωνικών μηνυμάτων στην αλληλεπίδρασή τους με τους συνομηλίκους. Ωστόσο παρά τα προβλήματα στην επεξεργασία των κοινωνικών πληροφοριών, τα παιδιά αυτά δεν φαίνεται να έχουν γενικευμένα αρνητικά διαπροσωπικά σχήματα, αλλά οι προκαταλήψεις δημιουργούν στα παιδιά αυτά αρνητικές προσδοκίες της κοινωνικής συμπεριφοράς ιδιαίτερα των συνομηλίκων τους.

Δε συμβαίνει όμως το ίδιο και με τα παιδιά που παρουσιάζουν καταθλιπτική διαταραχή και τα οποία φαίνεται πως διατηρούν έντονα αρνητικά διαπροσωπικά σχήματα.  Οι έρευνες έχουν δείξει ότι η κατάθλιψη στα παιδιά, που συνδέεται με αρνητικές εμπειρίες και αναπαραστάσεις που έχουν από την μητέρα τους, την οικογένειά τους και την ομάδα των συνομηλίκων τους, τα οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση σε σχέση με κοινωνικές δεξιότητες. Έτσι η μεν επιθετικότητα μπορεί να συνδεθεί με  διογκωμένη αντίληψη του εαυτού στις διαπροσωπικές σχέσεις η δε κατάθλιψη   με υποτιμημένη κοινωνική εικόνα του εαυτού. Τα παιδιά δηλαδή με κατάθλιψη είναι θα λέγαμε υπερευαίσθητα στα κοινωνικά μηνύματα πράγμα που τα οδηγεί να αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα με υπερβολικά αρνητικό τρόπο. Έτσι τις όποιες αρνητικές  αλληλεπιδράσεις με τους συνομηλίκους τους τις μετατρέπουν σε δική τους ευθύνη ή τις βλέπουν σα δικό τους  ελάττωμα ακριβώς δηλαδή αντίθετα από ό,τι συμβαίνει με τα παιδιά που παρουσιάζουν επιθετική συμπεριφορά.

Εκείνο που είναι εξαιρετικά σημαντικό σε ένα επόμενο στάδιο από την κωδικοποίηση και την ερμηνεία των κοινωνικών μηνυμάτων είναι η συναισθηματική ρύθμιση στην οποία προχωρά το κάθε παιδί. Και τούτο γιατί η συναισθηματική ρύθμιση σχετίζεται με  τη σωστή ρύθμιση των σχέσεων πράγμα που προωθεί τη λειτουργία της προσαρμογής στο κοινωνικό περιβάλλον. Τα παιδιά όμως με κατάθλιψη ή επιθετική συμπεριφορά παρουσιάζουν δυσκολίες στη ρύθμιση των συναισθημάτων τους. Για παράδειγμα ένα παιδί με επιθετική συμπεριφορά μπορεί να εκφράσει εχθρικά συναισθήματα ως αντίδραση ακόμα και στη φιλοφρόνηση ενός συνομήλικου του ενώ ένα παιδί με κατάθλιψη μπορεί να  χρησιμοποιήσει συχνά επιθετικές στρατηγικές στη συμπεριφορά του. Φαίνεται λοιπόν ότι ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους σχετίζεται από τη μια με την εκδήλωση επιθετικών ή καταθλιπτικών συμπεριφορών και από την άλλη με τις εμπειρίες και τις αναπαραστάσεις που έχουν βιώσει δηλαδή με τα διαπροσωπικά σχήματα – σχέσεις που  «κουβαλούν» στην ψυχούλα τους.  Η προσφορά αγάπης και ασφάλειας εξακολουθεί και είναι διαχρονικά η πιο απλή «συνταγή» για να μεγαλώσει κανείς ισορροπημένα ένα παιδί!

Στασινοπούλου Τζωρτζίνα

Όλη η επικαιρότητα