Η ψυχοπαιδαγωγική και ψυχοθεραπευτική χρήση των ζώων στα παιδιά με ειδικές ανάγκες

Πολλές φορές οι άνθρωποι μέσα από την επαφή και τη σχέση τους με τα ζώα εκφράζουν κάποια πλευρά του εαυτού τους, όπως επίσης και τις διάφορες κοινωνικές τους αντιλήψεις.

Γι αυτό τα τελευταία χρόνια άρχισε να αναγνωρίζεται η δυνατότητα χρήσης των ζώων ως ψυχοθεραπευτικού παράγοντα σε όλες τις ηλικίες και σε ομάδες ατόμων με διαφορετικά προβλήματα και τύπους διαταραχών.  Το ζώο μπορεί να λειτουργήσει ως διαμεσολαβητής για να εκπληρωθούν οι συναισθηματικές ανάγκες και εκφράσεις ενός παιδιού, αλλά και πολλών ενηλίκων που βιώνουν συναισθηματικές ή σωματικές δυσκολίες. Μια σταθερή σχέση με ένα ζώο, όπως και οι  συναισθηματικοί δεσμοί που αναπτύσσει κανείς μαζί του, μπορούν να βοηθήσουν πολλά άτομα που βρίσκονται σε κατάσταση θλίψης, απογοήτευσης ή εσωτερικής ανασφάλειας να αποκτήσουν και πάλι ένα αίσθημα εμπιστοσύνης στον εαυτό τους και στη ζωή.

Ιδιαίτερα στα παιδιά η χρήση των ζώων στις ψυχοπαιδαγωγικές παρεμβάσεις για παιδιά με ήπια ή με σοβαρά  ψυχοκοινωνικά και χρόνια σωματικά προβλήματα μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά σημαντική. Η συστηματική επαφή με κάποιο ζώο φαίνεται να εξασφαλίζει συναισθήματα χαράς και ανακούφισης στα παιδιά που μένουν για μεγάλο διάστημα απομονωμένα από κοινωνικές και διαπροσωπικές επαφές εξαιτίας ιατρικών προβλημάτων.  Τα ζώα λειτουργούν επίσης ως διαμεσολαβητές για την καταπολέμηση του άγχους και την ψυχοκοινωνική υποστήριξη ατόμων με διαταραχές ταυτότητας. Χρησιμοποιούνται ακόμη και σε περιπτώσεις παιδιών ή ενηλίκων που έχουν υποστεί κάποια σοβαρή μετατραυματική διαταραχή (αυτοκινητικό ατύχημα, σεξουαλική κακοποίηση, πόλεμο, σεισμό κ.α.) και διακατέχονται από φοβίες, ανασφάλειες και τάσεις απομόνωσης. Η σχέση που δημιουργείται με το ζώο δημιουργεί συναισθηματικές διεργασίες που μπορούν να υποκινήσουν τα άτομα αυτά να επανακάμψουν και  να ξεπεράσουν τις συνέπειες της μετατραυματικής διαταραχής.

Η ιπποθεραπεία (θεραπεία με άλογο) χρησιμοποιείται συχνά ως τεχνική παρέμβασης σε παιδιά με αυτισμό, τα οποία εμφανίζουν διαταραχές στην ανάπτυξη των ψυχοσυναισθηματικών και διαπροσωπικών δεξιοτήτων τους. Η διέγερση βασικών αισθητηριακών λειτουργιών, όπως για παράδειγμα της αφής, μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να οδηγήσει στην ανάπτυξη συναισθημάτων απέναντι σε έναν ζωντανό οργανισμό και στη δημιουργία μιας μορφής επικοινωνίας. Έχουν περιγραφεί επίσης παιδιά με αυτισμό που κοιτούν καταπρόσωπο το άλογο ή γελούν και δείχνουν να θέλουν να το αγγίξουν και να επικοινωνήσουν μαζί του. Αυτά τα παιδιά δείχνουν να αναγνωρίζουν το ζωντανό στοιχείο στο ζώο και μπορούν και τα ίδια να αντιδράσουν με ανάλογο τρόπο, πράγμα που δεν είναι τόσο σύνηθες για τα άτομα που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού.  Ακόμα η αναρρίχηση πάνω στο άλογο και η σταθερή ρυθμική κίνηση κινητοποιούν το μυοσκελετικό σύστημα και μπορεί να αφυπνίσουν μνήμες που βρίσκονται βαθιά κρυμμένες στον εγκέφαλο του παιδιού. Η ιπποθεραπεία μπορεί επιπλέον να συμβάλει στην αισθητηριακή ανάπτυξη του παιδιού, μέσα από οσμές και οπτικά ερεθίσματα, αλλά και να λειτουργήσει ευεργετικά στα άγχη και στην ανάπτυξη της προσωπικότητας.  Επομένως η συμμετοχή τέτοιων παιδιών σε ανάλογες δραστηριότητες με ζώα τα βοηθά, ανάλογα βέβαια και με τη σοβαρότητα της κάθε περίπτωσης, να επεξεργαστούν ή να αλλάξουν κάποιες στερεοτυπίες ή ψυχαναγκαστικές κινήσεις όπως και να αμυνθούν σε κάποια άγχη που είναι αποδιοργανωτικά γι αυτά.

Η επαφή με το ζώο λειτουργεί σε γενικές γραμμές χαλαρωτικά και σε  πολλά ψυχικά διαταραγμένα ή και αντικοινωνικά παιδιά και εφήβους με προβλήματα συμπεριφοράς. Ωστόσο εδώ απαιτείται συστηματική έρευνα και αξιολόγηση για να διαπιστωθεί σε ποιες περιπτώσεις παιδιών με ψυχικές διαταραχές και συμπεριφορικά προβλήματα ενδείκνυται και σε ποιες περιπτώσεις αντενδείκνυται η χρήση των ζώων. Πάντως η ψυχοπαιδαγωγική και ψυχοθεραπευτική χρήση των ζώων για παιδιά με ειδικές ανάγκες φαίνεται να είναι  αποτελεσματική και πολλά υποσχόμενη τεχνική. Εκείνο που είναι εξαιρετικά σημαντικό όμως είναι πως πρέπει να γίνεται με συστηματικό και οργανωμένο επιστημονικά τρόπο.

Στασινοπούλου Τζωρτζίνα