Η συνύπαρξη θεωρίας – πράξης στη ζωή μας

Share

Η στερνή, η πιο ιερή μορφή θεωρίας είναι η πράξη

-Νίκος Καζαντζάκης

Αναφορικά με το πρόβλημα της συνύπαρξης θεωρίας και πράξης στην κοινωνική και ηθική ζωή του ανθρώπου και οι πιο κακόπιστοι άνθρωποι συμφωνούν ότι η σύνδεση τους αποτελεί την ασφαλέστερη βάση, το αδιάσειστο θεμέλιο για την αλλαγή και τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων.

Ο άνθρωπος σαν κοινωνικό ον έχει να αντιμετωπίσει πέρα από τα υλικά και άλλα προβλήματα που προέρχονται από τις πολύπλοκες κοινωνικές σχέσεις. Η εύρυθμη κοινωνική λειτουργία και η εξισορρόπηση των αντιθέσεων, η τιθάσευση των  αντικοινωνικών στοιχείων, οι οικογενειακές σχέσεις, τα προβλήματα της αγωγής και της παιδείας, τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι ελευθερίες, οι θεωρίες για την ηθική  και την ανθρώπινη συμπεριφορά  γενικότερα, δεν αντιμετωπίζονται μονάχα με γενικούς αφορισμούς, με ουτοπικές και ανεφάρμοστες θεωρίες, με λόγια κενά και πομπώδη κηρύγματα.

Ο συνδυασμός πράξης και θεωρίας αποτελεί  τη μεγαλύτερη εγγύηση για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων. Η αναφορά σε ορισμένα παραδείγματα θα αποτελέσει την ασφαλέστερη απόδειξη της παραπάνω αλήθειας.

Στην περίπτωση των νόμων, δεν είναι αρκετή μονάχα η θεωρητική διατύπωση τους, αλλά η αξία τους κρίνεται από τη δυνατότητα εφαρμογής στην πράξη. Οι ανεφάρμοστοι νόμοι, όσο τέλειοι και αν είναι  κατά το περιεχόμενο, δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν το σκοπό της θέσπισης τους.

Η πληθώρα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν σήμερα οι σύγχρονες κοινωνίες οφείλεται  ακριβώς στην ικανοποίηση των υπεύθυνων κάθε φορά για τη λύση τους με τα φραστικά σχήματα και τις θεωρητικές διατυπώσεις. Και οι στυγνότεροι δικτάτορες ισχυρίζονται πάντοτε ότι το πολίτευμα τους είναι λίαν δημοκρατικό, η πράξη όμως αποδείχνει την απάτη και το ψέμα που κρύβονται πίσω από τις θεωρητικές του  διακηρύξεις.

Πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε την ουσία των πραγμάτων που πηγάζει από τις πράξεις και όχι από την επιφάνεια και τη βιτρίνα που ξεγελούν τον άνθρωπο. Αν βάζουμε σαν άπιστοι Θωμάδες, το δάκτυλο στους ‘τύπους των ήλων’ θα εξακριβώνουμε την αντικειμενική πραγματικότητα και την τυχόν διάσταση ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη.

Και στις ηθικές όμως εκδηλώσεις του ανθρώπου ο αποχωρισμός της θεωρίας από την πράξη δημιουργεί τεράστια προβλήματα και καθιστά τη θεωρία ανώφελη και πολλές φορές επιζήμια. Η αρετή δεν πρέπει να εξαντλείται στη θεωρία αλλά να προχωρεί και στην πράξη.

‘Όπως στην περίπτωση των μεγάλων ηρώων και αγωνιστών της ανθρωπότητας η πράξη και μάλιστα η αυτοθυσία, δίνει νόημα και περιεχόμενο στις θεωρητικές διακηρύξεις, έτσι και σε κάθε ανάλογη περίπτωση η θεωρία δικαιώνεται με την έμπρακτη υποστήριξη και εφαρμογή της.

Οι μεγάλοι σοφοί του Μεσαίωνα που με τις έρευνές τους και τη θεωρητική τους κατάρτιση τάραξαν τα λιμνασμένα νερά του θρησκευτικού δογματισμού και της μισαλλοδοξίας, με την πρακτική τους δράση και μόνο κατόρθωσαν να επηρεάσουν τα πλήθη και να τα απολυτρώσουν από τα βάρβαρα δεσμά των προλήψεων και των δεισιδαιμονιών.

Όλες οι αρετές του ανθρώπου, όπως η τιμιότητα, η αλήθεια, η σωφροσύνη, η πίστη στο θεσμό της φιλίας, η αφοσίωση, η χριστιανική αγάπη, ο ανθρωπισμός και ο σεβασμός αποκτούν αληθινό νόημα και περιεχόμενο, όταν δεν περιορίζονται μόνο σε ανώδυνες διακηρύξεις αλλά όταν δοκιμάζονται στην πράξη και συνοδεύονται από έργα που ανταποκρίνονται στη βαθύτερη ουσία τους.

Έχει αποδειχτεί ότι η αγαθή προαίρεση δεν μπορεί να μετουσιώσει τον άνθρωπο. Είναι πολύ εγωιστικό και εκ του πονηρού να ζητάμε από τους ανθρώπους να γίνουν καλύτεροι ηθικά, όταν δεν βοηθάμε στο να αλλάξει το κοινωνικό περιβάλλον, να αλλάξει ο τρόπος ζωής τους και το κοινωνικό σύστημα που απανθρωποποιεί και εκτρέπει τον άνθρωπο από την ορθή πορεία της ζωής του.

Αν επιθυμούμε, επομένως, να καταστήσουμε τον άνθρωπο ηθικότερο, δεν πρέπει να αρκεστούμε στα φαρισαϊκά κηρύγματα και τις πομπώδεις δια κηρύξεις αλλά να κάνουμε στην πράξη καλύτερο τον κόσμο μας, εξαλείφοντας την εκμετάλλευση και τις αδικίες, γιατί διαφορετικά είναι σαν να ζητάμε το νερό να μην υγραίνει, η φωτιά να μην καίει και ο πεινασμένος να μη θέλει να κορέσει την πείνα του. Ας έχουμε σαν φωτεινά παραδείγματα όλους εκείνους που με σκληρούς αγώνες, με κόπους και θυσίες εφάρμοσαν στην πράξη θεωρίες τους και υλοποίησαν σε έργα τις ιδέες τους, για να γίνει η ζωή πιο ανθρώπινη, πιο δίκαιη και ιδανική.

*Ο Νίκος Γιαννόπουλος είναι Φιλόλογος, Ειδικός στην Έκθεση, Πτυχιούχος Κλασσικής Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών