Ο δρ Εγκληματολογίας Παν. Παπαϊωάννου στην εφημ. Πατρίς: «Η ανθρωποκτονία δεν έχει φύλο»

Οδεύοντας στη δύση του 2021 διαπιστώνουμε ότι εγκληματικές υποθέσεις με θύματα τουλάχιστον 14 γυναίκες στη χώρα μας, κυριάρχησαν στην επικαιρότητα συνταράσσοντας την κοινή γνώμη, με το δράστη να είναι ένα οικείο πρόσωπο απέναντι στο θύμα. Υποθέσεις που μονοπώλησαν το ενδιαφέρον μας για την αξιολόγηση των στοιχείων από τις αρχές, το προφίλ του δράστη, τις κοινωνικές προεκτάσεις, την ποινή, το νομοθέτη που την ορίζει και φυσικά τον όρο «γυναικοκτονία» που χρησιμοποιείται έντονα.

Σε όλα αυτά που απασχολούν την ελληνική κοινωνία μας απαντά υπεύθυνα ο κ. Παναγιώτης Παπαϊωάννου, διδάκτωρ Εγκληματολογίας, δικηγόρος και συγγραφέας των βιβλίων «Ανθρωποκτόνοι Κατά Συρροή και κατ’ Εξακολούθηση– το Ελληνικό Παράδειγμα», (Ν. Β., 2013) και «Εγκλήματα Ζηλοτυπίας – Εγκληματολογική Θεώρηση και Νομολογία», Ν.Β., 2001. Έναν καταρτισμένο επιστήμονα, στον οποίο όμως η μαχόμενη δικηγορία του δίνει τη δυνατότητα να μη χάνει την πραγματική εικόνα για τη διασύνδεση κοινωνίας και απονομής δικαιοσύνης.

Πού μπορεί να οφείλονται οι τόσες ανθρωποκτονίες;

Υπάρχει η αίσθηση στην κοινωνία ότι η ετοιμότητα των αρχών πάσχει. Από το περιπολικό που καθυστερεί, μέχρι την αξιολόγηση μιας καταγγελίας. Οι περιπτώσεις φέτος ήταν πολλές με κυριότερο χαρακτηριστικό την εκ μέρους του δράστη περιφρόνηση της δικαιοσύνης, επειδή ακριβώς κυριαρχεί η αίσθηση ότι δεν λειτουργεί. Το «Εγώ θα την σκοτώσω και τί έγινε; Σιγά μη με πιάσετε. Αλλά και να με πιάσετε, σε 10 χρόνια θα είμαι έξω», ακούγεται συχνά. Εδώ φτάσαμε να ακούσουμε και από ημιεπίσημα χείλη «αν ο δράστης ερχόταν σ΄εμάς, θα ήταν έξω σε 5-6 χρόνια».

Τί οπλίζει το χέρι ενός δράστη;

Σχετίζεται με το πώς μεγαλώνει, με ποιες αξίες και νοοτροπίες έχει ανατραφεί. Το πώς αντιλαμβάνεται την αυταξία του, κατά πόσο έχει συναίσθηση των ορίων κάθε συμπεριφοράς. Αν μπορεί να αποδεχθεί ότι ενδεχομένως έκανε επιλογή συντρόφου με λάθος κριτήρια. Το να θέτει κανείς όριο σε μια ανθρώπινη σχέση που γίνεται κακοποιητική και νοσηρή είναι από τα πιο δύσκολα πράγματα στη ζωή.

Γιατί χρησιμοποιείται ευρέως ο όρος «γυναικοκτονία» ;

Η φεμινιστική εγκληματολογία έχει εισφέρει πολλά στην ωρίμανση της εγκληματολογικής σκέψης. Ο νόμος περί ενδοοικογενειακής βίας, η απεγκληματοποίηση των αμβλώσεων, η τυποποίηση του βιασμού χωρίς σωματική βία, είναι παραδείγματα στην εγχώρια νομοθεσία.
Όμως είναι άλλο το να επιχειρείται με μένος μουζαχεντίν και με υποκριτική κολακεία από μη νομικούς, ή από ΜΚΟ, η επιβολή του όρου “γυναικοκτονία” για να ετικετοποιηθούν οι υποθέσεις ανθρωποκτονίας με θύματα γυναίκες και δράστες άντρες.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, γυναικοκτονία είναι η ανθρωποκτονία από πρόθεση γυναικών ε π ε ι δ ή είναι γυναίκες, “εξαιτίας” του φύλου τους. Σε παγκόσμια κλίμακα τα θύματα ανθρωποκτονίας εντός ερωτικού/γαμικού δεσμού είναι κατά μεγάλο ποσοστό γυναίκες, όμως θύματα συναντάμε και άνδρες. Ο όρος καλώς γεννήθηκε για να κατοχυρωθούν αυτονόητα ανθρώπινα δικαιώματα σε υπανάπτυκτες χώρες όπου ο σεξισμός οδηγούσε σε υποτίμηση της γυναίκας, εκπόρνευση ως και ανθρωποκτονία «για διασκέδαση» με ατιμωρησία του άντρα θύτη. Στην Ευρώπη αναγνωρίζεται και τιμωρείται η έμφυλη βία, όμως η ανθρωποκτονία είναι gender neutral, (γένους ουδετέρου).

Πώς θα μπορούσε να βελτιωθεί η αντιμετώπιση του εγκλήματος;

Η αντιμετώπιση του εγκλήματος πρέπει να γίνεται όχι με ευκαιριακούς νόμους αλλά να καταγραφούν και να στατιστικοποιηθούν οι δυναμικοί αριθμοί που παράγει το σύστημα. Πόσες συλλήψεις, για ποιά αδικήματα, πόσες καταδίκες, πόσες αθωώσεις, ποιές ποινές επιβάλλονται, ποιές εναλλακτικές ποινές λειτουργούν. Αυτή η καταγραφή πρέπει να διαρκέσει τουλάχιστον μια πενταετία, ώστε να αξιολογηθούν πραγματικά οι ανάγκες και η νομοθετική παρέμβαση να είναι ασφαλής και με προοπτική, ώστε να περάσει το μήνυμα στην κοινωνία ότι το κράτος λειτουργεί.

Είναι δύσκολο για το νομοθέτη να διαμορφώσει ποινικούς νόμους ;
Ο νομοθέτης τείνει να χάσει την επαφή με τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας. Είναι πρόσφατο το παράδειγμα των διαδοχικών νόμων που από το 2015 και μετά άνοιξαν τις πόρτες των φυλακών σε σκληρούς καταδίκους. Είναι ακόμη πιο πρόσφατη η πολυδιαφημισμένη αναμόρφωση του Π.Κ. και του Κ.Π.Δ. και η οριζόντια απεγκληματοποίηση χιλιάδων εκκρεμών υποθέσεων, με το αιτιολογικό του «εκσυγχρονισμού» των ποινών. Και φτάσαμε σήμερα, με την κοινωνία απεξαρθρωμένη εξαιτίας της πανδημίας, να χρειάζεται να επανεπέμβουμε, αυστηροποιώντας το πλαίσιο ορισμένων ποινών. Τέτοιες παλινωδίες δεν μοιάζουν με αυτό που στον πολιτισμένο κόσμο καλείται αντεγκληματική πολιτική.

Συχνά συναντάμε κακή αξιολόγηση στοιχείων. Η εγκληματολογία δίνει απαντήσεις ;

Την εφαρμοσμένη εγκληματολογία στη χώρα μας την…διώκουν πολλοί. Θεωρητικές κατασκευές, συνέδρια και ερευνητικά πονήματα σπάνια αξιοποιούνται στο νομοθετικό έργο και όταν αυτό συμβαίνει, μένουν ανεφάρμοστα. Την απεχθάνονται οι αστυνομικές αρχές «γιατί ξέρουν τη δουλειά τους», την καπηλεύονται τεχνοκράτες διαδίδοντας ότι είναι εργαστηριακή υπόθεση, με τετράγωνες «προγνώσεις». Τη θεωρεί άχρηστη ο δικαστής, καθώς νιώθει ότι «καλύπτεται» από το δικαίωμά του στην ηθική εκτίμηση των αποδείξεων. Στην πραγματικότητα, το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης εχθρεύεται την εφαρμοσμένη εγκληματολογία, ενώ θα μπορούσε να την αξιοποιήσει για να είναι πιο αποτελεσματικό και δίκαιο.

Στην εκπομπή της κ. Νικολούλη στην οποία συμμετέχετε, παρατηρούμε ότι επανέρχονται υποθέσεις επειδή κρίσιμα στοιχεία αγνοήθηκαν ή αξιολογήθηκαν εσφαλμένα.

Είναι μεγάλο δυστύχημα ότι χρειάζεται μια τηλεοπτική εκπομπή να ρίξει φως στις δυσλειτουργίες, ώστε το σύστημα να αναγκάζεται να λειτουργεί όπως θα όφειλε εξαρχής. Ταυτόχρονα είναι μεγάλο ευτύχημα που υπάρχει η συγκεκριμένη εκπομπή και διευρύνει την αντίληψη για τα πράγματα προς όφελος του μέσου πολίτη και ευαισθητοποιεί. Έχουν σωθεί άνθρωποι από την εκπομπή της κ. Νικολούλη από τη μεθοδικότητα, τη διάθεση προσφοράς και την επιμονή της. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνά ποτέ κανείς.