Χριστούγεννα

Ποντιακά χριστουγεννιάτικα έθιμα

Οι γιορτινές προετοιμασίες ξεκινούσαν στη γιορτή της Αγίας Βαρβάρας...
Ακούστε το άρθρο

Ο Χειμώνας ή Χειμός ή Χειμωγκός στα ποντιακά, περιλαμβάνει τους μήνες Δεκέμβριο – Χριστιαννάρτς, Ιανουάριο – Καλαντάρτς και Φεβρουάριο – Κούντουρο και επειδή ήταν πολύ βαρύς κάθε εξωτερική δουλειά σταματούσε.

Τα βράδια συνήθως τα περνούσαν σε σπίτια, κάνοντας «βεγγέρες» οι οποίες ονομάζονταν «Παρακάθια».

Οι γιορτινές προετοιμασίες ξεκινούσαν στη γιορτή της Αγίας Βαρβάρας με τις μελόπιτες που έφτιαχναν με σιτάρι, καλαμπόκι και φασόλια και τα μοίραζαν σε γείτονες και παιδιά. Στις 15 Δεκέμβρη στις αγροτικές περιοχές γιόρταζαν τα «Αλώα» στους αγρούς για την ευόδωση των καρπών της γης, ένα έθιμο που δεν σώζεται σήμερα. Επίσης, τα Χριστούγεννα ήταν η εποχή που οι άνθρωποι επέλεγαν να κάνουν μυστήρια όπως βαφτίσεις, αρραβώνες καθώς τότε επέστρεφαν και οι ξενιτεμένοι για να γιορτάσουν τις ημέρες αυτές με τις οικογένειές τους..

Τα Χριστούγεννα του Πόντου

Την ημέρα των Χριστουγέννων έβαζαν στο τζάκι το «Χριστό κουρ’», δηλαδή ένα
κούτσουρο από μηλιά ή αχλαδιά κομμένο ειδικά για τα Χριστούγεννα και θα
άναβε το τζάκι και τις τρεις ημέρες των Χριστουγέννων, τα λεγόμενα «Χριστοήμερα». Όσο για το Χριστουγεννιάτικο δέντρο, στον Πόντο και μάλιστα στην Αργυρούπολη, από τη Παραμονή των Χριστουγέννων κρεμούσαν στο εικονοστάσι σταυρωτά κλαδιά φουντουκιάς ή καρυδιάς ή μόνο καρπούς. Σε άλλες περιοχές, το δέντρο ήταν από πεύκο ή έλατο και το στόλιζαν με νωπούς καρπούς,
κλαδάκια ελιάς.

Η Πρωτοχρονιά

Μετά την αλλαγή του χρόνου στις ποντιακές οικογένειες κόβεται η βασιλόπιτα. Το πρώτο και το δεύτερο κομμάτι αφιερώνονται στον Χριστό και την Παναγία. Το τρίτο κομμάτι στον Άγιο Βασίλειο, το τέταρτο στους φτωχούς, το πέμπτο στο σπίτι και ακολουθούν τα μέλη της οικογένειας. Εάν το φλουρί βρεθεί στα πρώτα τρία κομμάτια, το πάνε στην εκκλησία και ύστερα φυλάγεται στο εικονοστάσιο του σπιτιού. Αν το φλουρί πέσει σε κάποιο μέλος της οικογένειας, τον θεωρούν τυχερό.

Οι Μωμόγεροι

Οι Μωμόγεροι επισκέπτονταν σπίτια και στις τρεις μεγάλες γιορτές του Δωδεκαημέρου. Η ονομασία του συγκεκριμένου δρώμενου προέρχεται από τις λέξεις “μίμος” και “γέρος”. Άλλοι θεωρούν πως προέρχεται από τον αρχαιοελληνικό θεό, Μώμο, ο οποίος ήταν θεός της χλεύης και του σαρκασμού και είχε άμεση σχέση με τις γιορτές που ήταν αφιερωμένες στον Διόνυσο.

Κεντρικά πρόσωπα του εθίμου η νύφη, η οποία αντιπροσώπευε τη γονιμότητα της γης, ο “γέρον” και ο νέος, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του δρώμενου συγκρούονταν, καθώς διεκδικούσαν τη νύφη. Από τη σύγκρουση νικητής αναδεικνύονταν ο νέος, με τη νίκη αυτή να συμβολίζει την αντικατάσταση του παλιού χρόνου με τον νέο.

Τους Μωμόγερους τους συνόδευαν οργανοπαίκτες, καθώς η μουσική και ο χορός ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της παράστασής του.

Πηγή στην Τραπεζούντα για καλαντόνερον

Tο πρωί, όποιος ξυπνήσει πρώτος έπρεπε να φέρει από έξω το πρώτο νερό. Μαζί του ο «απεσταλμένος» παίρει τα τυχερά λεπτοκάρυα και στη διάρκεια της διαδρομής δεν πρέπει να μιλήσει με κανέναν. Ύστερα όλη η οικογένεια νίβεται με το πρώτο νερό, το «καλαντόνερον». Κατά την παράδοση των Ποντίων, ως καλό σημάδι θεωρούνταν το να κάνουν ποδαρικό μικρά παιδιά στο σπίτι.


Το Δωδεκαήμερο τελειώνει με τη γιορτή των Φώτων. Σύμφωνα με την παράδοση του Πόντου, την ημέρα που αγιάζουν τα ύδατα σταματούν να τριγυρίζουν μέσα στη νύχτα και να πειράζουν τους ανθρώπους οι καλικάντζαροι. Σε κάθε σπίτι ύστερα από το δείπνο γινόταν το έθιμο της εκτελέσεως της επιυμίας των πεθαμένων: «Τα Φώτα θέλω το κερί μ’ και τη Ψυχού κοκκία, και τη Μεγάλ’ Παρασκευήν έναν μαντίλιν δάκρα». Μπροστά στο εικονοστάσι του σπιτιού έβαζαν ένα χαμηλό τραπέζι, και πάνω σ’ αυτό ένα ταψί με σιτάρι και τοποθετούσαν αναμμένο καντήλι, και τέσσερα κεριά αναμμένα.

Μνημοκέρε: το έθιμο των Φώτων

Ολόγυρα στο τραπέζι καθόντουσαν γονατιστοί και σιωπηλοί. Ο αρχηγός της οικογένειας μοίραζε κεριά σ’ όλους κι έπειτα άναβε ένα κερί για κάθε πεθαμένο και άναβαν και οι υπόλοιποι για όποιον νεκρό ήθελαν. Έπειτα έκαναν το σταυρό τους και αποχωρούσαν αφήνοντας πάνω στο τραπέζι φαγητά για να τα ευλογήσει ο Χριστός.

Όλη η επικαιρότητα