Πύργος: Το χρονικό της αποκατάστασης και της επαναλειτουργίας του Μεγαλοπρεπή ναού του Αγίου Νικολάου

Share

Της Διονυσίας Πασχαλίνου Αρχιτέκτονος Μηχανικού

Η επαναλειτουργία του Μητροπολιτικού Ιερού Νάου του Αγίου Νικολάου στον Πύργο είναι πλέον γεγονός. Την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου έγιναν τα θυρανοίξια του ανακαινισμένου ναού μέσα σε κλίμα συγκίνησης και θρησκευτικής κατάνυξης. Αξίζει λοιπόν να γνωρίσουμε το χρονικό αυτού του σπουδαίου έργου…

ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Ο Μητροπολιτικός Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου θεμελιώθηκε στις 19-10-1897 στην ίδια θέση προϋπάρχοντος ναού, που καταστράφηκε το 1886 από ισχυρό σεισμό.

Ο τοπικός τύπος στις 18-10-1897 αναγγέλλει την άφιξη του αρχιεπισκόπου για την θεμελίωση αυτή.

Αναφέρεται ότι μετά την καταστροφή του το 1886, στα προπύλαια διανυκτέρευαν εργάτες που είχαν φθάσει από την ορεινή Ηλεία για τον τρύγο της σταφίδας.

Προς αναπλήρωση του κενού που δημιουργήθηκε με την καταστροφή του, κτίσθηκε ξύλινος ναός στον λόφο του Επαρχείου, ενώ για τις επίσημες τελετές χρησιμοποιούσαν τον Ιερό Ναό της Αγίας Κυριακής.

Εγκαινιάσθηκε στις 10-11-1906 από τον τότε μητροπολίτη Ηλείας  Κυρού Δαμασκηνό και μέχρι σήμερα λειτουργεί ως Μητροπολιτικός ναός.

Στις 24-3-1910 πραγματοποιείται σιδηροδρομικώς η μεταφορά της επαργυρωθείσης εικόνας του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και η τοποθέτησή της στον Μητροπολιτικό Ναό.

Στις 13-9-1970 απανθρακώθηκε η χρυσοποίκιλτη εικόνα του Αγίου Νικολάου.

Ο Ναός καταπονείται συνεχώς από τους σεισμούς της περιοχής ιδιαίτερα το 1993 και αργότερα το 2008 που  προκαλούν  σοβαρές ζημιές στο φέροντα οργανισμό , στο αέτωμα και στα καμπαναριά.

Το 2008 το εκκλησιαστικό συμβούλιο κατόπιν εγκρίσεως του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη μας Κο  Γερμανό ανέθεσε  την αρχιτεκτονική μελέτη στους αρχιτέκτονες Αναστάσιο  Παυλίδη και Διονυσία Πασχαλίνου, τη στατική μελέτη στους πολιτικούς μηχανικούς Κωνσταντίνο Γαλάνη και Νικόλαο Τσαλαματά και την Η/Μ  μελέτη στον ηλεκτρολόγο μηχανικό Γεώργιο  Κωνσταντινίδη.

Το 2012 με ενέργειες του τότε Υπουργού Πολιτισμού Κώστα Τζαβάρα  με υπουργική απόφαση με αρ. πρωτ. ΥΠΑΙΘΠΑ/ΓΓΠ/ΓΔΑΠΚ/ΔΒΜΑ/ΤΑΧΜΑΕ/6705/2997/260/92/16-01-2013 κηρύσσεται ο  Ναός  ως νεώτερο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς.

Το 2013 το έργο εντάσσεται  στο πρόγραμμα χρηματοδότησης του ΕΣΠΑ για αντίστοιχα έργα.

Αρχές του 2013 ολοκληρώνονται όλες οι εγκρίσεις των μελετών από το ΥΠΠΟ και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (Κ.Α.Σ.)

Τον Αύγουστο του 2013 δημοπρατείται με μειοδότη την εργοληπτική εταιρεία ΔΟΞΑ ΑΒΕΤΕ και στα τέλη Ιανουαρίου του 2014 εγκαθίσταται στο έργο.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

Είναι “τρίκλιτος Βασιλική”,  από φέρουσα λιθοδομή και πλινθοδομή συνολικής κάλυψης 870,21τμ. και συνολικής δόμησης περίπου 1000,00τμ,

Η εξωτερική μορφή του μνημείου χαρακτηρίζεται από τη συμμετρική ανάπτυξη των πλαγίων όψεων ως προς τον διαμήκη άξονα (Ανατολή – Δύση) σε δύο επίπεδα.

Το πρώτο επίπεδο δημιουργείται από τους εξωτερικούς τοίχους που οριοθετούν τα πλάγια κλίτη, διαμορφωμένους με μία σειρά τοξωτών δίφυλλων παραθύρων, διακοσμημένων με έντεχνες μαρμάρινες κορνίζες και αετώματα από Πεντελικό μάρμαρο. Το δεύτερο επίπεδο, δημιουργείται από τους εξωτερικούς τοίχους που οριοθετούν το κεντρικό κλίτος, αποτελούμενοι από μία συνεχή επανάληψη τρίλοβων τοξωτών μαρμάρινων ανοιγμάτων με πολύχρωμους υαλοπίνακες.  Η επιστέγασή των είναι δίριχτη ξύλινη στέγη για το κεντρικό κλίτος, οριοθετημένη αξονικά από δύο τριγωνικά αετώματα, μεγίστου ύψους 19,42μ. και  μονόριχτες στέγες αντίστοιχα για τα πλάγια κλίτη σε χαμηλότερο επίπεδο.

Η Δυτική όψη (κύρια όψη) του ναού, συμπληρώνεται: α)από τα δύο περίτεχνα καμπαναριά που τονίζουν την καθ΄ ύψος διάστασή του, συμμετρικά ως προς το αέτωμα μεγίστου  ύψους  26,83μ., β) από τον πρόναο,  διαμορφωμένο από μαρμάρινο αέτωμα που στηρίζεται μέσω τριών τοξωτών ανοιγμάτων , σε τέσσερεις διπλές κεντρικές κυκλικές κολώνες Κορινθιακού ρυθμού από  Πεντελικό μάρμαρο, μεταβλητής καθ΄ύψος διατομής, και από τέσσερεις διπλές κολώνες ορθογωνικής διατομής σε δύο σειρές στα άκρα, από μάρμαρο της ίδιας προέλευσης και γ) από τον μαρμάρινο διάκοσμο και τις περίτεχνες σιδεριές από χυτοσίδηρο της κεντρικής εισόδου και των εισόδων των καμπαναριών με τις επίτοιχες σε φόντο χρυσού αγιογραφήσεις. Η Ανατολική όψη χαρακτηρίζεται από τις τρεις προεξοχές που καταλήγουν σε αντίστοιχες κόγχες του Ιερού, στεγασμένες με τοξωτά ημισφαίρια που στεγάζουν  τρείς ιερές τράπεζες.

Την ογκομετρία του ναού τονίζει ιδιαίτερα ο οριζόντιος κάναβος  που καθορίζεται από τα περιμετρικά γείσα, τις σειρές των παραθύρων με τα μαρμάρινα κορνιζώματα ,τις διαφορετικές στάθμες των στεγών και της περιμετρικής βάσης του ναού, επενδεδυμένης με ορθογωνικές πλάκες από κτυπητό μάρμαρο “κοκκιναρά”.

Εσωτερικά ο ναός διαμορφώνεται από το κεντρικό κλίτος, τα δύο πλάγια, το υπερυψωμένο Ιερό (με τρείς ιερές τράπεζες) και δύο γυναικωνίτες σε διαφορετικές καθ’ ύψος στάθμες πάνω από τον πρόναου.

Τα τρία κλίτη διαχωρίζονται μεταξύ τους από μαρμάρινους κυκλικούς κίονες, με τοξωτές κιονοστοιχίες, επτά ανοιγμάτων. Σε όλα τα μαρμάρινα εσωτερικά υποστυλώματα των δύο κιονοστοιχιών, υπάρχουν κιονόκρανα Κορινθιακού ρυθμού στην στάθμη γένεσης των τόξων τους. Η οροφή στα δύο πλάγια κλίτη , αποτελείται από επτά σταυροθόλια (ανά κλίτος), ενώ το κεντρικό κλίτος από ξύλινη επίπεδη ψευδοροφή απλής χάραξης χωρίς διάκοσμο σε μεγαλύτερο ύψος.

Δύο γυναικωνίτες διαμορφώνονται  πάνω από τον πρόναο με κατακόρυφη επικοινωνία από κλιμακοστάσιο που αναπτύσσεται σε όλο το ύψος του βορειοδυτικού κωδωνοστασίου με ιδιαίτερο διάκοσμο όπως, κυκλικοί μαρμάρινοι κίονες, μαρμάρινα  στηθαία και περίτεχνα χειροποίητα τσιμεντοπλακίδια στα δάπεδα με γεωμετρικά σχήματα σε χρωματισμούς με λευκό φόντο τοποθετημένα στη μορφή “χαλιού”

Ο εσωτερικός διάκοσμος του ναού παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από την

έντεχνη χρήση του πεντελικού μαρμάρου όπως: το τέμπλο (έργο του μαρμαρογλύπτη Παναγιώτη Ε. Αρμακόλλα ), ο άμβωνας σε εξώστη που στηρίζεται σε μαρμάρινο κίονα, με τη γυριστή μαρμάρινη σκάλα, ο δεσποτικός θρόνος με πλούσιο ανάγλυφο διάκοσμο, τα στηθαία και οι κίονες των γυναικωνιτών, τα μαρμάρινα προσκυνητάρια στο κεντρικό κλίτος, τα διαχωριστικά κολονάκια  στο δάπεδο, τα μαρμάρινα βάθρα των ψαλτηρίων και η δαπεδόστρωση από πλάκες  πεντελικού  μαρμάρο σε ορθογωνικό κάναβο με μαρμάρινα φιλέτα κοκκιναρά. Έντονη παρουσία του επίχρυσου ψηφιδωτού της Πλατυτέρας στο  τεταρτοσφαίριο της αψίδας του ιερού. Επίσης τα τραβηχτά διακοσμητικά κορνιζώματα στις παρειές του κεντρικού κλίτους και σε όλα τα τόξα και τους θόλους τονίζουν και προβάλουν την ογκομετρία του.

Ενιαίο διάχυτο φυσικό φωτισμό σε όλο το ύψος του ναού με την χρήση και τον συνδυασμό εγχρώμων και λευκών υαλοπινάκων με την παράσταση του Αγίου Νικολάου.

Οι χρωματισμοί κυρίως αναφέρονται σε αποχρώσεις του γκρι – σιέλ εσωτερικά, σε όλες τις κατακόρυφες  επιφάνειες του ναού έντονο σιέλ – ουρανού στις οροφές των σταυροθολίων,  λευκό σε όλα τα  τραβηχτά  γραμμικά διακοσμητικά κορνιζώματα  και σε όλα τα τόξα και τους θόλους.

Εξωτερικά ο ναός  επικαλύπτεται με τριπτή μαρμαροκονία σε ενιαία απόχρωση του λευκού γκρι ενώ η ογκομετρία του προβάλλεται από τους εκάστοτε τόνους της σκιαγραφίας των αρχιτεκτονικών του στοιχείων κατά την διάρκεια της ημέρας.

ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Η μελέτη βασίστηκε στην αποτύπωση και στην  καταγραφή όλων των αρχιτεκτονικών στοιχείων του Ναού, την λεπτομερή καταγραφή της φέρουσας δομής,

(που μέχρι σήμερα δεν είχαν αποτυπωθεί) και των βλαβών και σε διερευνητικές εργασίες όπως γεωτεχνική έρευνα, δοκίμια από την τοιχοποιία και αναλύσεις, φωτογραφικό υλικό κ.λ.π. προκειμένου να γνωρίσουμε την ποιότητα, τις ιδιότητες και τις αφανείς βλάβες της τοιχοποιίας.

Περιληπτική αναφορά των επεμβάσεων.

-Πλήρης καθαίρεση των επιχρισμάτων και των κορνιζωμάτων εσωτερικά και εξωτερικά χειρωνακτικά, μέχρι πλήρους αποκάλυψης και καθαρισμού του προσώπου της τοιχοποιίας. Απόξεση των αρμών σε βάθος 3-4 εκ. τουλάχιστον και καθαρισμός με συρματόβουρτσα .Η καθαίρεση  γίνεται με τα χέρια, με χρήση ειδικών ξυστρών και κατόπιν  καθαρισμός των αρμών με υδροβολή.

-Αποξήλωση όλων των ξύλινων στοιχείων της στέγης, φερόντων και μη

-Καθαίρεση χειρωνακτικά της επικάλυψης του δαπέδου από κεραμικά και τσιμεντένια πλακίδια, στους χώρους των δύο γυναικωνιτών και στα κωδωνοστάσια τσιμεντένιων  πλακιδίων ώστε το καλά διατηρημένο υλικό να επαναχρησιμοποιηθεί.

-Απομάκρυνση του λεβητοστασίου και γενικότερα όλης της Η/Μ εγκατάστασης

-Αύξηση των μηχανικών χαρακτηριστικών της λιθοδομής (ομογενοποίηση) με ενέματα ειδικής σύνθεσης.

-Ενίσχυση με αμφίπλευρο μανδύα οπλισμένου επιχρίσματος σε όλη την φέρουσα τοιχοποιία του ναού. Σε όλες τις φέρουσες λιθοδομές που  ενισχύθηκαν  με οπλισμένο επίχρισμα, έγινε επί πλέον  επισκευαστικό αρμολόγημα με εισαγωγή κατάλληλου ενέματος υψηλής αντοχής. Τα επισκευαστικά οπλισμένα επιχρίσματα περιλαμβάνουν σχάρες σιδηρού οπλισμού από πλέγμα Β500C, αγκυρώνονται στη λιθοδομή με χημικά βλήτρα. Αποκατάσταση σε περιοχές με θραύσεις λίθων. Επισκευή περιοχών λιθοδομών με ρήγματα μεγάλου εύρους.

-Στο επίπεδο του κεντρικού κλίτους της νέας κύριας ξύλινης στέγης, τοποθετήθηκαν σε επιλεγμένες θέσεις, μεταλλικοί ελκυστήρες, σε συνδυασμό με την κατασκευή του περιμετρικού διαζώματος, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ανάληψη και η ομοιόμορφη μεταφορά στις λιθοδομές των αδρανειακών φορτίων λόγω σεισμού.

-Κατασκευή νέων διαζωμάτων: α) Διαζώματα εδράσεως της νέας ξύλινης στέγης στο κεντρικό κλίτος και των αετωμάτων της Ανατολικής και Δυτικής όψης  β) Διαζώματα εδράσεως των νέων ξύλινων στεγών των δύο πλαγίων κλιτών

-Ανακατασκευή – προστασία των διαβρωμένων μεταλλικών στοιχείων

-Νέα πλάκα οπλισμένου σκυροδέματος, για τις νέες λειτουργικές ανάγκες του ναού, κατ΄ επέκταση του δαπέδου του Β’ γυναικωνίτη στο δεξιό κωδωνοστάσιο.

-Ενίσχυση υπαρχόντων πλακών οπλισμένου σκυροδέματος με μανδύες εκτοξευόμενου  σκυροδέματος.

-Νέες ξύλινες στέγες στο κεντρικό και στα δυο πλάγια κλίτη με υγρομόνωση και θερμομόνωση

– Κατασκευή νέου χώρου υγιεινής

– Επανατοποθέτηση και συμπλήρωση τμημάτων των μαρμάρινων δαπέδων

-Αντικαταστάσεις  α) των αρχικών κλιμακοστασίων με νέων μεταλλικής κατασκευής στα κωδωνοστάσια.  β) των μεταλλικών σιδερένιων παραθύρων ιδίου σχεδιασμού με τα αρχικά και υαλοπίνακες τρίπλεξ διάφανοι ή με αμμοβολή με τον σχεδιασμό της παράστασης του Αγ. Νικολάου και γ) της ξύλινη ψευδοροφή του κεντρικού κλίτους και του Β΄ γυναικωνίτη εφαρμόζοντας  τον αρχικό σχεδιασμό, στο ύψος των 15,00μ από το δάπεδο.

-Επανατοποθέτηση και συμπλήρωση μαρμάρινων τμημάτων των δαπέδων.-Ανακατασκευή όλων των επιχρισμάτων και των τραβηχτών ως τον αρχικό σχεδιασμό.

– Τοποθέτηση καμπανών στο αριστερό κωδωνοστάσιο.

– Εγκατάσταση συστήματος κλιματισμού με αντλία θερμότητας υψηλής ενεργειακής απόδοσης.

-Εγκατάσταση συστήματος διαχείρισης εσωτερικού και εξωτερικού φωτισμού τεχνολογίας ΚΝΧ.

– Τοποθέτηση λαμπτήρων LED υψηλής ενεργειακής απόδοσης.

Συντήρηση – Καθαρισμός μαρμάρων, ψηφιδωτών και αγιογραφιών

ομάδα μελέτης συντήρησης Θεοφιλάκος Π. & Γεωργιάδης Γ. Ο.Ε.

Το κόστος της συντήρησης του διακόσμου δεν συμπεριλαμβάνεται στο αντικείμενο της εργολαβίας αλλά στον Ιερό Ναό ( τεμπλο, άμβωνας, δεσποτικός θρόνος, προσκυνητάρια , αγιογραφίες κλπ.) καθώς επίσης και ο καθαρισμός όλων των πολυελαίων, κανδηλιών, και λοιπών μεταλλικών στοιχείων.

Το Αρχιτεκτονικό γραφείο συμμετείχε και στην ολοκλήρωση της εσωτερικής διακόσμηση, με το σχεδιασμό των νέων απλικών στα πλάγια κλίτη, των νέων πολυελαίων του Ιερού, των νέων ξύλινων στασιδίων, των νέων χαλιών ,των ερμαρίων κλπ.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Θα ήθελα να επισημάνω ότι ο  βαθμός δυσκολίας της κατασκευής του έργου ήταν μεγάλος επειδή ως  διατηρητέο δεν  έπρεπε, αφ ενός, να αλλοιωθούν οι αρχικές διαστάσεις  και αναλογίες των αρχιτεκτονικών του στοιχείων και αφετέρου όλα τα νέα  στοιχεία να ενσωματωθούν χωρίς ερωτηματικά στο γενικό σύνολο.

Επίσης μεγάλη προσπάθεια δόθηκε από τους αρχιτέκτονες στη τελική επιλογή και απόδοση των χρωματικών αποχρώσεων των επιφανειών του Ναού εσωτερικά και εξωτερικά.

Θα θέλαμε να επισημάνουμε την άριστη συνεργασία με το Σεβασμιότατο Μητροπολίτη μας Κο  Γερμανό, και το  εκκλησιαστικό συμβούλιο και ειδικότερα τον κο Παναγιώτη Διαμαντόπουλο, κατά τη διάρκεια της μελέτης  και ως τεχνικοί σύμβουλοι κατά το χρόνο της κατασκευή του έργου.