Η τέχνη για την τέχνη: Ύποπτη και επικίνδυνη θέση

Όπως για όλες τις ανθρώπινες αξίες έτσι και για την καλλιτεχνική δημιουργία έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες σχετικά με το ρόλο και το σκοπό που εξυπηρετεί. Ανάλογα με το πολυσυζητημένο δόγμα ‘η επιστήμη για την επιστήμη’, έχουν διατυπωθεί και για την περίπτωση της τέχνης θεωρίες για την ανεξαρτησία της από κάθε υλιστική, ωφελιμιστική και παιδαγωγική βλέψη. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η τέχνη αποτελεί αυθύπαρκτη αξία, ξεκομμένη από τα προβλήματα και τις ανησυχίες του λαού, τα οποία πρέπει να αντιμετωπίσει με αδιαφορία  Μιλούν για την καθαρή τέχνη που μολύνεται από την επαφή με τις πραγματικότητες που δονούν την καθημερινότητα και τα όσα ταπεινά ενεργούνται σε αυτήν. Έτσι με αυτόν τον τρόπο το χάρισμα, το ταλέντο και η ευαισθησία του καλλιτέχνη και γενικότερα του δημιουργού, λειτουργούν στο επίπεδο μιας επιφοίτησης, μιας απροσδιόριστης κλίσης και κλήσης, που βρίσκεται πέρα και πάνω από τον πολίτη και τα καθημερινά του προβλήματα. Η ελιτίστικη αυτή αντίληψη που θέλει τον καλλιτέχνη ως βιρτουόζο και τίποτα παραπάνω και που άμεσα ή έμμεσα, συνειδητά ή ασυνείδητα εκφράζει μια στάση υπεροψίας και περιφρόνησης του πλήθους, προδίδει ταυτόχρονα την απόρριψη οποιασδήποτε κοινωνικής ευθύνης του καλλιτέχνη.

Είναι παραδεκτό ότι η κοινωνική απενεργοποίηση, η απολιτικοποίηση και η ανευθυνοποίηση έχουν τεράστιες και βαθύτατες προεκτάσεις, πολύ περισσότερο μάλιστα, όταν όλα αυτά χαρακτηρίζουν τον καλλιτέχνη. Η θεωρία ‘η τέχνη για την τέχνη’ είναι μια καθαρά ιδεαλιστική αντίληψη και ο αριστοκρατισμός σαν στάση ζωής, είναι μια μορφή προδοσίας της κοινωνικής ευθύνης του δημιουργού. Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι η πιο ευαίσθητη κεραία, ο σεισμογράφος της κοινωνικής μεταβολής που καταγράφει με αφάνταστη αλήθεια τους παλμούς των κοινωνικών αγώνων. Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να μαντρώνει το πνεύμα του σε ένα κύκλο οπαδών αναισθητοποιημένων από τους κοινωνικούς κραδασμούς και τα συμφέροντα των πολιτών. Η περιφρόνηση του πλήθους είναι η αντιδραστικότερη υπηρεσία που μπορεί να προσφέρει κάθε δημιουργός. ‘ Χωρίς να αρνιόμαστε τη μουσική, τη ζωγραφική, την ποίηση, σαν τρόπους για να πραγματοποιηθεί ο εξευγενισμός της ψυχής, πρέπει να τα βλέπουμε πρωταρχικά σαν μέσα πληροφόρησης, απελευθέρωσης, νοηματοδότησης των ανθρώπινων υπάρξεων, σαν δρόμους που οδηγούν σε τρόπους καλύτερης ζωής. Δεν μας ικανοποιεί πια ο εγωιστικός ορισμός ‘ars gratia artis’, η ατομική μόνο ικανοποίηση των ανθρώπων. Ο καλλιτέχνης δηλαδή πρέπει να έχει ηθική πρόθεση, χωρίς βέβαια να κάνει υπεραπλοποιημένη προπαγάνδα, οφείλει να ανυψώνει την ανθρώπινη ψυχή με σκοπό να την ωφελήσει. Αρμόζει να έχει απλώς κοινωνική συνείδηση και η τέχνη του να είναι σαφής και ευκολονόητη. Ο καλλιτέχνης είναι δέκτης και δείκτης μηνυμάτων της εποχής του και προδίδει την πνευματική του και καλλιτεχνική του εντιμότητα, εφόσον ωραιοποιεί, στρογγυλοποιεί, εξωραΐζει κάθε μορφή καταπίεσης και σαπίλας χάρη της οποιαδήποτε σκοπιμότητας. Είναι η περίπτωση που το ταλέντο προσαρμόζεται στη ζήτηση, γίνεται εμπόρευμα,, για να ικανοποιήσει ένα ιδιαίτερο κοινό που του εξασφαλίζει ακροαματικότητα, προδίδοντας τη φύση του δημιουργού.

Στο σημείο αυτό με έμφαση τονίζουμε ότι η τέχνη είναι μια πελώρια κοινωνική δύναμη. Επιπροσθέτως αληθινή τέχνη είναι αυτή που υπηρετεί τη δημοκρατία, όπως για παράδειγμα η αρχαία τραγωδία και κωμωδία, που στάθηκαν οι πιστότεροι υπηρέτες της, είναι  η κλασσική τέχνη σε όλη της την έκταση, η τέχνη του ωραίου και του αληθινού και όχι η τέχνη της παραποίησης της αλήθειας, η σκοτεινή και ακαταλαβίστικη που απευθύνεται στο αρχοντολόι και τους χαζοχαρούμενους κουλτουριάρηδες κάθε εποχής. Καταφαίνεται λοιπόν από όλα τα παραπάνω ότι οι οπαδοί του δόγματος ‘η τέχνη για την τέχνη’ κάνουν πολιτική και μάλιστα αντιλαϊκή, αντιδραστική και ύποπτη πολιτική.