Τι επιφυλάσσει η Κλιματική Αλλαγή για την Ηλεία σε βασικές καλλιέργειες και κτηνοτροφία

Η κλιματική αλλαγή (κλιματική κρίση ή και –πιο ορθά- υπερθέρμανση του πλανήτη ή κλιματική καταστροφή) για την οποία γίνεται συζήτηση τα τελευταία χρόνια δεν είναι η πρώτη που «περνά» η Γη στα δισεκατομμύρια χρόνια ζωής της…

Είναι όμως η πρώτη που επηρεάζει την καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου θέτοντας νέες παραμέτρους στην μελλοντική του διαβίωση…

Όπως αναφέρει ο Guardian («μιλώντας» για την κλιματική καταστροφή και για το πώς η Γη γίνεται αφιλόξενη για τη ζωή) σήμερα η ατμόσφαιρα περιέχει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο αιχμαλωτίζει τη θερμότητα, από κάθε άλλη στιγμή εδώ και δύο εκατομμύρια χρόνια, ίσως και περισσότερα… η τελευταία φορά που έκανε περισσότερη ζέστη στη Γη από ότι σήμερα ήταν τουλάχιστον 125.000 χρόνια πριν…

Η πρόσφατη πολυεπίπεδη έρευνα της διαΝΕΟσις με τίτλο «Οι Συνέπειες Της Κλιματικής Αλλαγής Στην Ελλάδα», ερευνητική ομάδα (με συντονιστή τον Καθηγητή του ΕΚΠΑ Κωνσταντίνο Καρτάλη) αναλύει τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής σε σχεδόν 850 περιοχές της ελληνικής επικράτειας και για 21 διαφορετικούς κλιματικούς δείκτες για τις 20ετίες 2026-2045 και 2046-2065 και για τρία από τα σενάρια (RCP 2.6: αισιόδοξο, RCP 4.5: μεσαίο, RCP 8.5: απαισιόδοξο) που έχει διαμορφώσει η “Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος” του ΟΗΕ (IPCC).

Με αυτή την ανάλυση καταγράφονται για πρώτη φορά για αυτό το σετ των κλιματικών παραμέτρων και δεικτών και τον συνδυασμό των κλιματικών μοντέλων, οι πιο ακριβείς εκτιμήσεις που είναι διαθέσιμες για τις κλιματικές συνθήκες στην Ελλάδα τις επόμενες δεκαετίες, ανάλογα με το αν η ανθρωπότητα θα καταφέρει να περιορίσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου ή όχι.

Η Ελλάδα του Κοντινού Μέλλοντος

Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, στη συντριπτική πλειοψηφία των κλιματικών παραμέτρων και γεωγραφικών περιοχών, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα θα είναι αρνητικές, αν και δεν θα είναι πάντα της ίδιας έντασης και δεν αποτυπώνονται ισότιμα σε όλες τις παραμέτρους ή τις περιοχές της χώρας.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μέχρι το 2050:

– Οι ημέρες με καύσωνα στην Ελλάδα θα αυξηθούν κατά 15-20 ημέρες ετησίως.
– Η βροχόπτωση θα μειωθεί από 10% έως 30%.
– Οι ημέρες υψηλού κινδύνου πυρκαγιάς θα αυξηθούν από 15% έως και 70%.
– Tα ακραία καιρικά φαινόμενα θα είναι πολύ πιο συχνά.

Συνολικά στο επίπεδο της χώρας:

Αισιόδοξο σενάριο: η θερμοκρασία θα αυξηθεί περί τους 2°C μέχρι τα μέσα του αιώνα.
Μεσαίο σενάριο: η θερμοκρασία θα αυξηθεί μέχρι 2,5°C μέχρι τα μέσα του αιώνα.
Απαισιόδοξο σενάριο: η θερμοκρασία θα αυξηθεί περί τους 3,4°C στην ηπειρωτική Ελλάδα.

O Αγροτικός και Κτηνοτροφικός Τομέας

Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στον πρωτογενή τομέα δεν είναι μόνο αρνητικές:

-Σε όλες τις περιπτώσεις και για πολλές καλλιέργειες η βλαστική περίοδος θα επιμηκυνθεί.

-Σε κάποιες περιοχές θα διευρυνθεί ή θα αλλάξει η δυνατότητα ανάπτυξης κάποιων καλλιεργειών (οι αυξημένες θερμοκρασίες γενικά ωφελούν το βαμβάκι).

-Περιοχές που μέχρι τώρα ήταν ακατάλληλες για την καλλιέργεια συγκεκριμένων ποικιλιών κρασιού, τώρα θα γίνουν κατάλληλες.

-Σε όλα τα σενάρια μειώνεται ο κίνδυνος καταστροφής καλλιεργειών από παγετό.

Οι περισσότερες συνέπειες όμως θα είναι αρνητικές:

-Σύμφωνα με όλα τα σενάρια, μειώνονται οι βροχοπτώσεις σε όλες τις περιοχές, μειώνεται η εδαφική υγρασία, αυξάνεται η ξηρασία σε όλες τις περιοχές και αυξάνονται οι ημέρες με πολύ υψηλές θερμοκρασίες.

-Στη Λάρισα και τη Θεσσαλονίκη εκτιμάται ότι οι καλλιέργειες θα επηρεαστούν πολύ και από ακραία φαινόμενα.

-Οι περισσότερες καλλιέργειες και η κτηνοτροφία θα επηρεαστούν αρνητικά κυρίως στο Ηράκλειο της Κρήτης, την Ηλεία, την Κορινθία και τη Λάρισα.

Στην Ηλεία…

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των μεταβολών των μέσων κλιματικών παραμέτρων και των ειδικών για τη γεωργία και την κτηνοτροφία ακραίων κλιματικών δεικτών προκύπτει ότι οι αρνητικές συνέπειες στις καλλιέργειες και στην κτηνοτροφία στην Ηλεία θα είναι ιδιαίτερα σημαντικές…

Η διαθεσιμότητα του εδαφικού νερού αποτελεί κρίσιμη παράμετρο για τη γεωργική παραγωγή, και σε συνδυασμό με την αύξηση της θερμοκρασίας σχετίζεται με την ευαισθησία των καλλιεργειών.

Η Ηλεία, μαζί με τη Λάρισα και το Ηράκλειο, εμφανίζουν ισχυρές πιθανότητες για αύξηση της μέσης ετήσιας και εποχικής θερμοκρασίας κατά 3 °C τη μελλοντική περίοδο 2046-2065 σε σύγκριση με την περίοδο 1971-2000.Ταυτόχρονα προβλέπεται μεγάλη μείωση της εδαφικής υγρασίας, δηλαδή της διαθεσιμότητας του εδαφικού νερού, που αποτελεί κρίσιμη παράμετρο για τη γεωργική παραγωγή, κα μάλιστα κατά την άνοιξη, όταν αυξάνονται οι απαιτήσεις της αγροτικής παραγωγής. Την ίδια στιγμή, η διάρκεια της βλαστικής περιόδου εκτιμάται ότι θα καταγράψει μικρή σχετική αύξηση, κάτω του 2%.

Ανησυχία προκαλούν και τα αποτελέσματα των εκτιμήσεων του τυποποιημένου δείκτη βροχόπτωσης, διότι υποδεικνύουν την αύξηση των συνθηκών ξηρασίας. Η μείωση του δείκτη σε 12μηνη βάση που σχετίζεται με τη μείωση στη διαθεσιμότητα των υδάτινων πόρων (υπόγεια ύδατα) παρατηρείται ιδιαίτερα για την υποπερίοδο 2046-2065 στην Ηλεία, στην Κορινθία και στο Ηράκλειο.

Στην έρευνα επισημαίνεται ότι για τα ελαιόδεντρα η παραγωγή είναι ιδιαίτερα ανθεκτική σε υψηλές θερμοκρασίες και συνθήκες ξηρασίας, αλλά αν οι συνθήκες αυτές παραταθούν χρονικά, η βλαστική δραστηριότητα μπορεί να είναι περιορισμένη. Παράλληλα, η αύξηση της θερμοκρασίας κατά την ψυχρή περίοδο του έτους και η έλλειψη ψυχρών θερμοκρασιών που εξασφαλίζουν τη σωστή άνθιση, είναι ικανή να περιορίσει επίσης την παραγωγή.

Όσον αφορά την αμπελοκαλλιέργεια, η διαφοροποίηση των κλιματικών συνθηκών έχει άμεση επίπτωση τόσο στην απόδοση των αμπελώνων όσο και στην ποιότητα του οίνου, διαφοροποιώντας τον λόγο μεταξύ σακχάρων και οξέων στο προϊόν.

Η γενική εκτίμηση για τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο είναι η τάση για μείωση των αποδόσεων, αλλά η μεταβολή της θερμοκρασίας μπορεί να επιτρέψει την καλλιέργεια του αμπελιού σε περιοχές που τώρα θεωρούνται ακατάλληλες και στην ευδοκίμηση διαφορετικών ποικιλιών. Οι καλλιέργειες της ελιάς και των αμπελιών επηρεάζονται από ακραία καιρικά φαινόμενα, που μπορεί να περιορίσουν ή/και να καταστρέψουν την παραγωγή. Η πρόκληση στην καλλιέργεια σιτηρών, που αποτελεί βασικό γεωργικό προϊόν επισιτιστικής ασφάλειας, είναι ο έλεγχος της παραγωγής λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας σε συνδυασμό με την ξηρασία.

Μέτρα προσαρμογής

Στην έρευνα της διαΝΕΟσις, μεταξύ άλλων, προτείνονται μέτρα προσαρμογής ανά καλλιέργεια. Για τις δυο κυριότερες μορφές καλλιέργειας στο νομό Ηλείας που είναι οι ελαιώνες και οι αμπελώνες αλλά και για την κτηνοτροφία προτείνονται τα εξής:

Ελαιώνες

Οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας και υψηλών θερμοκρασιών επηρεάζουν την ανθοφορία και κατά συνέπεια την ετήσια παραγωγή με συχνότερη εμφάνιση του φαινομένου της ακαρπίας.

Οι παραγωγοί μπορούν να ρυθμίσουν την ετήσια απόδοση με:

α. Ορθή διαχείριση και αύξηση της γονιμότητας του εδάφους του ελαιώνα.

β. Επιμελημένη θρέψη των ελαιόδεντρων.

γ. Ενδεδειγμένη χρονικά συγκομιδή με αποφυγή τραυματισμού των καρποφόρων βλαστών των δένδρων.

δ. Ορθολογική άρδευση.

Η εφαρμογή καλών γεωργικών πρακτικών μπορεί να αυξήσει την ανθεκτικότητα (oLIVE CLIMA, 2017):

α. Ανακύκλωση των κλαδεμάτων ως υλικό εδαφοκάλυψης για μακροπρόθεσμη αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους.

β. Τροποποίηση του κλαδέματος για αύξηση της δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα μέσω της φωτοσύνθεσης.

Αμπελώνες

Οι κρίσιμες κλιματικές παράμετροι που σχετίζονται με την παραγωγή και την ποιότητα των καρπών είναι η αύξηση της θερμοκρασίας που οδηγεί σε επιτάχυνση της διαδοχής των φαινολογικών σταδίων του αμπελιού και η μείωση της εδαφικής υγρασίας, λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας και της εξατμισοδιαπνοής, σε συνδυασμό με τη μεταβολή των προτύπων βροχόπτωσης.

Για την Ελλάδα η αύξηση της θερμοκρασίας θα ευνοήσει προσωρινά την αμπελοκαλλιέργεια σε ορεινές περιοχές, καθώς και στις δυτικές περιοχές και σε περιοχές βόρεια της Θεσσαλίας.

Σε βάθος χρόνου, η μεγαλύτερη αύξηση της θερμοκρασίας σε συνδυασμό με τη μείωση της βροχόπτωσης θα ακυρώσουν την ευνοϊκή συνθήκη, ενώ θα απαιτήσουν την ενισχυμένη άρδευση των καλλιεργειών (διαΝΕΟσις, 2017).

Κτηνοτροφία

Η αύξηση της θερμοκρασίας που εκτιμάται για το σύνολο των σεναρίων συγκεντρώσεων αερίων του θερμοκηπίου θα επιφέρει σημαντική πίεση στην κτηνοτροφία, λόγω των αυξημένων απαιτήσεων κατανάλωσης ύδατος, της πιθανής εισαγωγής νέων επιβλαβών ασθενειών καθώς και της μείωσης παραγωγής ζωοτροφών.

Οι προτάσεις προσαρμογής που προκρίνονται σχετίζονται με την αποτελεσματικότερη διαχείριση και περιλαμβάνουν:

α. Διασταύρωση κατάλληλων ποικιλιών για μεγαλύτερη ανοχή σε υψηλές θερμοκρασίες και βελτιωμένη υγεία των ζώων που μπορεί να μειώσει την πίεση από τη βοσκή (Lal et al., 2011).

β. Βελτιωμένη διαχείριση βοσκοτόπων για τη βελτίωση της υγείας των ζώων (Delgado et al., 2011).

γ. Βελτίωση των συνθηκών εκτροφής για μείωση της θερμοκρασίας (συστήματα σκίασης και εξαερισμού).

δ. Πρόληψη νέων ή παλαιών ασθενειών που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή και χρήση μέσων παρακολούθησης για τη βελτίωση των υπηρεσιών υγείας των ζώων.

Τα μέτρα προσαρμογής αφορούν το σύνολο των επιλεγμένων περιοχών (η Ηλεία συμπεριλαμβάνεται σε αυτές) και βρίσκουν εφαρμογή για πολλαπλές κατηγορίες εκτροφής.