Το αγαθό της παιδείας

Η παιδεία, καθάπερ ευδαίμων χώρα,

πάντα τ’ αγαθά φέρει.

ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ

[ Η Παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελευθέρους  και  υπεύθυνους πολίτες.]

ΑΡΘΡΟ 16, ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 2 ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

Η μακρόχρονη κοινωνική συμβίωση και ο πολλαπλασιασμός των αναγκών της ζωής έδιναν τη δυνατότητα στον άνθρωπο να αποταμιεύει κάθε φορά την αποκτημένη πείρα και να χρησιμοποιεί τα αποθέματά της σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση. Κάτω από αυτή την έννοια πρέπει να εξετάσουμε και τη λειτουργία της παιδείας. Η παιδεία πρώτα από όλα προϋποθέτει γνώσεις, γνώσεις θεωρητικές και πρακτικές. Προϋποθέτει όμως και προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν και συγκεκριμένους στόχους που πρέπει να επιτευχθούν. Τα προβλήματα φυσικά υπήρχαν, υπάρχουν και θα εξακολουθούν να υπάρχουν. Αυτός που τα λύνει κάθε φορά σαν άμεσα ενδιαφερόμενος, είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Η γρήγορη αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής ή η αργή εξουδετέρωσή τους εξαρτιέται από την προετοιμασία και τις γνώσεις του ανθρώπου που εξασφαλίζονται με τη σωστή κοινωνική πείρα. Επειδή όμως απαιτούνται απεριόριστες σωματικές, πνευματικές και ηθικές δυνάμεις, μεγάλα ποσοστά γνώσεων και τεράστια πείρα, δεν αρκεί η λειψή, ευκαιριακή απόκτηση των γνώσεων από τα μεμονωμένα άτομα, αλλά επιβάλλεται η οργανωμένη και συστηματική παροχή στο νέο άνθρωπο, ώστε και πολύτιμος χρόνος να εξοικονομηθεί και οι σκοποί της πολιτείας να εξυπηρετηθούν. Μπορούμε επομένως να ορίσουμε την παιδεία σαν την οργανωμένη, εντατική, συστηματική και σκόπιμη επίδραση της παιδείας μέσω των ειδικών φορέων της, για τη σωματική, πνευματική και ηθική ανάπτυξη του ανθρώπου και κυρίως του νέου. Είναι οτιδήποτε έχει σχέση με κάθε χώρο του επιστητού και μπορεί να αξιοποιηθεί από τον άνθρωπο για την ψυχοσωματική του ανάταση.

Στο σημείο αυτό επιβάλλεται να υπογραμμίσουμε ότι η παιδεία πρέπει να στοχεύει στην αρμονική και σύμμετρη διάπλαση του ανθρώπινου σώματος, στην ανάπτυξη των πνευματικών ιδιοτήτων και δεξιοτήτων του ανθρώπου, στην ηθική και σύμφωνη με το εθνικό και πανανθρώπινο συμφέρον μόρφωση και στη μερική ή ολοκληρωτική επαγγελματική κατάρτιση των νέων. Στην πρώτη γραμμή των κοινωνικών αρετών ανήκουν η αγάπη προς το συνάνθρωπο, η φιλοτιμία, η παρρησία, η φιλοπατρία, η ηθική, η τιμιότητα και ο ανθρωπισμός. Η καλλιέργεια όμως αυτών των αρετών δεν πετυχαίνεται μόνο με τις ‘αγαθές προδιαθέσεις’ του ανθρώπου, ούτε με την καθέδρας διδασκαλία. Η πραγματοποίηση των αληθινών στόχων της παιδείας προϋποθέτει πρώτα από όλα την αλλαγή του κοινωνικού περιβάλλοντος, στην εξάλειψη όλων εκείνων των αιτιών που αποθηριοποιούν και εξαγριώνουν τον άνθρωπο. Όπου όμως η παιδεία αποβλέπει στην παροχή επιφανειακών και ξένων γνώσεων, στην απόκτηση τυπικών μόνο προσόντων για την εξασφάλιση δημοσιοϋπαλληλικών θώκων και στην προετοιμασία τεχνοκρατών, ο ρόλος της θα παραμένει αμφίβολος και η αξία της αμφισβητήσιμη.

Αν θέλουμε λοιπόν να αλλάξουμε την παιδεία και να τη βοηθήσουμε είναι ανάγκη, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, να χτυπήσουμε ανελέητα τα αίτια  που την προκαλούν, αλλάζοντας ταυτόχρονα και την ίδια την κοινωνία. Σε μια κοινωνία της παρακμής και της υποκρισίας, με τα τρωκτικά των πολλαπλών αργομισθιών, με την ασυδοσία, με το παράνομο ζευγάρωμα της γραφειοκρατίας και του ρουσφετιού, σε μια κοινωνία που αποτελεί μίγμα φιλοχρηματίας και σκευωρίας η άμοιρη παιδεία όχι μόνο θα διέρχεται διαλυτική κρίση αλλά και σαν άλλος Κρόνος θα καταβροχθίζει τα ίδια τα παιδιά της. Και τα παιδιά φυσικά αποτελούν τα εξιλαστήρια θύματα της βιοθεωρίας των μεγάλων, που βαρύνονται ολοκληρωτικά για την κρίση στο χώρο της παιδείας. Τα πράγματα βέβαια θα είχαν οδηγηθεί σε κατάσταση πλήρους ηθικής αποσύνθεσης, αν δεν ακούγονταν οι τίμιες φωνές συνετών αγωνιστών. Αφιλοκερδείς πολιτικοί, τίμιοι δάσκαλοι και άλλοι λειτουργοί, ιερωμένοι και υγιείς κοινωνικοί παράγοντες αντιστέκονται και προσπαθούν να εμποδίσουν την κοινωνική κατρακύλα. Το αποτέλεσμα ωστόσο θα εξαρτηθεί, τόσο από την υπομονή, την επιμονή και την αγωνιστικότητά τους, όσο και από το μέγεθος του κοινωνικού καρκινώματος.

‘ Ο άνθρωπος σήμερα καθίσταται επιβεβλημένο να αποκτήσει τη χαρά που  πηγάζει από το συναίσθημα που δοκιμάζει κανείς, όταν δίνει και μοιράζεται και όχι όταν αποθηκεύει και εκμεταλλεύεται. Να εξοστρακίσει την απληστία, τον εγωισμό, το μίσος, τις αυταπάτες και τις ψευδαισθήσεις. Να απορρίψει την έπαρση, το ναρκισσισμό και να αποδεχτεί τους περιορισμούς που ενυπάρχουν στην ανθρώπινη φύση και να κάνει σκοπό και αταλάντευτη αποστολή του την ολοκληρωτική ανάπτυξη του εαυτού του. Να υιοθετήσει την αλήθεια, την τιμιότητα και την αλληλεγγύη. Να μην κάνει στον άλλο αυτό που δεν θα ήθελε ποτέ να του κάνουν, άλλωστε αυτή είναι και η βάση της ηθικής ολοκλήρωσης’. Αυτά είχε τονίσει ένας σημαντικός πνευματικός άνθρωπος τα οποία, αν ασπαστούμε, πιστεύουμε ότι υπάρχει ελπίδα σωτηρίας. Δεν πρόκειται όμως να είναι ουρανοκατέβατη. Έχουμε χρέος όλοι μαζί να αγωνιστούμε προκειμένου να απαλλαγεί η παιδεία μας από όλα τα θνησιγενή φαινόμενα που την απειλούν. Μόνο έτσι θα παραδώσουμε στις μελλοντικές γενιές κάτι πολύ σημαντικό, μια αψεγάδιαστη παιδεία απαλλαγμένη από πολιτικές σκοπιμότητες και διαλυτικά φαινόμενα

• Ο Νίκος Γιαννόπουλος είναι Φιλόλογος – Ειδικός στην Έκθεση || Πτυχιούχος Κλασσικής Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών